Minggu, 03 Februari 2013

satua bali

 tuma teken titih
Kacarita ada tuma, nongos di lepitan tilam anake agung. Ditu ia kapepekan amah, maan ngisep rah anake agung, kanti mokoh. Nanging I Titih nongos di selagan dingding anake agung. Dening ia ngiwasin I Tuma mokoh, lantas ia kema ngalih I Tuma. Satekede ditu, I Titih matedoh ngomong, “Inggih jero gede, angob pisan titiang, ngantenang jerone wibuh. Sinah jerone kapepekan ajeng-ajengan. Nanging titiang setata kakirangan amah, kantos titiang berag sapuniki. Yan wantah jerone ledang, titiang sareng iriki. Mangda titiang dados sisian jerone. Titiang pacang ngiring sapituduh jerone.”

Masaut I Tuma, “Ih Titih, lamun suba pituwi saja buka omong caine, bapa nyak ngajak cai dini. Kewala ene ingetang pitutur bapane. Eda pesan cai ngulurin lobhan keneh caine. Anake ane lobha, tusing buungan lakar nepukin sengkala. Lenan teken ento, tusing pesan dadi iri hati, kerana doyan liu ngelah musuh. Apang cai bisa malajahang kadharman.” Keto pamunyinne I Tuma teken I Titih.

Jani suba ia makakasihan. I Titih lega pesan kenehne dadi sisian I Tuma. Sedek dina anu, ida anake agung merem-mereman. Saget I Titih lakar ngutgut. Ngomong I Tuma, ”Ih Tittih,eda malu ngutgut ida anake agung. Kerana ida tonden sirep.” Nanging I Titih bengkung, tusing dadi orahin, lantas ia sahasa ngutgut ida anake agung. Ida anake agung tengkejut lantas matangi.

Ditu ida ngandikang parekanne ngeliin I Titih. Parekanne lantas ngeliin. Mara kebitanga di batan tilame, tepukina I Titih lua muani, lantas matianga. Buin alih-alihina, tepukina I Tuma di lepitan kasure. Ditu lantas matianga. Pamragat mati I Tuma ajaka I Titih. Keto katuturan anake ane lobha, tusing bisa ngeret indria, tan urungan lakar nepukin sengkala.


Ni tuung kuning
Ada katuturan satua anak bebotoh tukang kembar siap,madan I Pudak.Gegaene tuah metajen dogen, tusing demen nyemak gegaen elenan.Pengawitne iya ngelah siap kurungan tuah dadua,mekelo-kelo kanti penyatusan liun kurungane.Keweh pesan kurenane bareng ngecanin maang ngamah,ngaliang padang,nyampatang tainne, apa bui kurenanne beling gede.

   
Kacerita I Pudak bakal luas ka Denbukit, I Pudak mabesen teken Kurenanne:

  “Wayan,buin mani awake bkal luas joh,tusing karuan buin pidan lakar teke,ne kene nyai beling gede,nyanan bisa setoden awake mulih nyai ngelah pianak,ingetang pebesen awake:yen muani pianake melahang melihara,sakewale yen luh matiang dogen tendasne,tektek bang siap ngamah padun abedik,awake tusing demen ngelah pianak luh,i dewek tuyuh melihara ngedeneng,suba kelih anak len nyuang nganggon kurenanne.

  “Nah beli!”

 Keto pesaut kurenane,tusing bani nungkasin,Buin manine luas lantas I Pudak.
Tan carita I Pudak,kacerita jani kurenane mara ngetelun kalahine luas ngelah iya pianak luh.Beh keweh pesan keneh memen anake cerik.

   “Ne kenkenan jani I cening orahina nektek teken bapanne bang siap kurungan padun abedik,yan tuutang bes pianak baan ngalekadang,sejabanin jelema buduh mara ya nyak bakal nektek pianak anggon maman siap,Aduh dewa ratu Betara sasuhunan titiang sareng sami,icenin titiang pemargi sane becik.Aduh kenkenan baan medaya.”

   Keto iya ngerengkeng padidianne.Makelo iya bengong mapineh-pineh:

    “Ah kingsanang dogen anake cerik di umah dadongne, arin-arinne dogen tektek bang siap pada abedik.”
   Keto iya makaengan pedidianne.Sambilang mejalan ka umah memen lakar ngisanang pianakne,di suba ne iya neked ditu mekesiap memen ningalin pianak ne ngajak anak cerik luh buin kulit ne putih gading.

   “Yeh cening ngudiang,ngajak anak cerik mara lekad mai?”

  Keto memen metakon teken pianakne,di lantas iya ngorahan teken memene:

    “Nak kene me,tiang lakar ngisanang I cening dini sawire titang orahine nektek teken bapanne lakar bange siap kurunganne.

  Keto pesautne iya teken memen.ditu memen sedih mara ningehang pesaut pianakne

  “Nah lamun keto meme lakar ngajak piank ceninge dini,sakewale ingetang sesai mai abang susu lan bubuh.
  “Nah me,sawireh suba tengai tiang mulih malu lakar nyakan, nyanan teke lantas i beli Pudak tingaline tiang konden nyakan bisa matiange dewek tiange teken iya”.

   Keto pesautne iya teken memen,sambilang mejalan mulih.Buin mani ne kemu lantas iya sebilangwai di umah meme nelokin pianak lakar bange susu lan bubuh,di umah memen pianake cerik ka gaenang banten colongan,nelung bulan,muah otonang.Dadongne ngadanin pianak ne Ni Tuung Kuning di suba ne kelih jemet pesan iya magarapang di umah dadongne.

     Tan kacerita jani I Pudak suba teke ling luas metajen di Denbukit.Di subane neket jumahneiya metakon teken kurenane:

   “Wayan apa pianak awake?” 
   “Luh Beli!”
   Keto pesaut ne kurenanne ngajak I Pudak.
   “Men suba ka tektek nyai tendas ne bange siape padu abedike.”
   Koden suud I Pudak mamunyi,sagetang suba makuruyuk siap kurunganne mamuyi.
    “Kukuruyuk..................arin-arin dogen bange pianakne kingsanang di umah dadongne.
   Keto kanti siap ne mamunyi tusing ruange teken I Pudak.Buin cepok lantas siap ne makuruyuk:
   “Kukuruyuk................arin-arin dogen bange piankne kingsanang di umah dadongne.

  Mara dingehang keto muyin siap ne iya mamedih tur ngorahin kurenane ngalih pianakne kemu ka umah dadongne.

   Kacerita kurenanne mejalan kemu ka umah memen ngalih pianakne Ni Tuung Kuning  lakar ajake mulih,neked ditu iya ngaukin pianak ne:

   “Cening Tuung kuning orahine mulih cening teken bapan ceningne.
   “Nah me,benjepe tiang bakal kemu lamun tiang suba  suud nenun kamen.

    Keto pesaut ne Ni Tuung kuning teken memen.Ditu memen melipetang mulih mara ningehang pianak ne mamunyi keto,suba lantas iya neked jumah sagete tingaline kurenanne sedeng nyagih blakas.

   “Wayan ken pianak nyaine Ni Tuung Kuning,adi tusing ajak nyai mulih?”

   Keto I Pudak metakon teken kurenanne,sambilang nyagih blakas.

   “Iya nak nu nenun kamen beli ,benjep lamun iya suud nenun bakal mai.”

  Keto kurenane mesaut teken  I Pudak.Di Suba ne keto buin I Pudak oranine kurenanne kemu ngalih pianakne di umah dadongne.Suba lantas iya neked ditu buin iya ngaukin pianak ne:

    “Cening Ni Tuung Kuning orahine mulih cening teken bapan ceningne!”
    “Nah me,buin kejep gen tiang lakar kemu lamun tiang suba suud maseh.”

  Keto Ni Tuung Kuning mesaut teken memen,buin memen melipetang pedidiane tusing ngajak pianakne.Di subane neked jumasagete tingaline nu  kurenane nyagih blakas.Buin I Pudak metakon ajak kurenanne:

   “Wayan ken pianak nyai ne adi konden ajak nyai mulih!”
   “Iya nak nu maseh buin kasep gen iya bakal mai beli!”
  “Alih iya buin cepok gen kemu,lamun tusing nyak iya mulih awake bakal kemu ngalih iya”

   Kemu iya mejalan ngalih pianak ne sabilang ngeling,di suba ne neked ditu sagetang pianak suba tingaline pianak ne mabaju sarwa putih-putih.krana iya suba tawange dewek ne lakar matiange teken bapanne,setonden iya mejalan mulih ada pabesenne iya teken dadongne:

    “Dadong melah-melah dini nah,sawireh tiang bakal ngalahin dadong maluan.”

    Sebed pesan keneh dadongne ningehang pabesen cucune.Di lantas iya ajak mulih teken memen,di suba ne Ni Tuung Kuning neked jumah sagete suba jemake limane teken bapan lakar ajake ka alase,ditu Tuung Kuning mareren nakonang bapanne:

  “Bapan suba ngangteng dije ne  iraga majalan!”
  “Ne dini be nyai malu ngoyong.”

 Keto pesaut ne I Pudak ngajak pianakne.

    Kacerita jani Ni Tuung Kuning tegule di puyan gadeboge  lan nagih tekteke teken bapanne,jek teken lantas dedarinnenyilurang Ni Tuug Kuning aji bangadebong.gadebongne ento tekteke kaden ne Ni Tuung Kuning lautang abe mulih bange siap kurungane.Di suarga Ni Tuung Kuning ajahine mejejaite lan nenun ane melah teken widiadarine di suargan.

  Ainggih asapuniki satua sane prasida katurang titiang,dumogi satua puniki prasida ka anggen sasuluhang,yening dados jatma nenten dados ngutang pianak luhsawire pianak luh punika pateh masi suwecan widhi.


I bintang lara
Kacrita ada anak makurenan madan Men Bekung teken Pan Bekung. Sedek dina anu lantas luas Men Bekung ajaka kurenane kalase ngalih saang. Di jalan bedak pesan kone Men Bekung, ditu lantas ia ngalih-alihin yeh, nepukin lantas tengkulak misi yeh turmaning yehe ento lantas inema. Disubane suud nginem yehe ento dadi prejanian lantas beling Men Bekung. Beh tengkejut pesan kenehne Men Bekung lantas morahan teken kurenanne, “Pan Bekung, Pan Bekung, nguda icang jeg beling suud nginem yehe di tengkulake?”

Masaut lantas Pan Bekung, ”Beh yen keto, pedas yehe ento ngranaang beling”. Keto pasautne Pan Bekung tur lantas malipetan mulih, buung ia ngalih saang. Tan kacrita di jalan, teked suba ia jumahne.

Gelisin satua, saget belingane suba gede tur suba tutug ulanane, lantas nyakit Men Bekung tur lekad pianakne muani, kadanin I Bintang Lara. Disubane I Bintang Lara kelih, mara antes mlali-lali, mlali kone ia di jabaan purin anake Agung, ditu lantas I Bintang Lara maplalian di bongkol tembok panyengker Anake Agung, tur ia nyurat di temboke, kene munyin suratne, ”Sajawaning gagak petak ja anggona nambanin rabin Ida Anake Agung tusing ja lakar kenak, yen gagak petak ja anggona nambanin janten kenak”, keto munyin suratne. Suud nyurat lantas ia mulih.

Jani kacrita Anake Agung medal kairing baan parekanidane. Disubane Ida rauh di jabaan, lantas kacingak tembok Idane masurat lantas baosinida tur lantas ngandika teken parekane, ”Ih parekan, nyen ane nyurat di temboke?”

Matur i parekan saha nyumbah, ”Inggih Ratu Anak Agung, sane manyurat puniki pianak Men Bekung mawasta I Bintang Lara. Punika sane nyuratin tembok Cokor Dewa”, keto parekane. Lantas ngandika Ida Anake Agung, ” Ih iba parekan, yaning keto, kema alih I Bintang Lara ajak mai!”

”Inggih titiang ngiring sandikan Cokor Dewa”.

Ditu lantas I Parekan mapamit tur majalan. Tan crita di jalan, teked di umah Men Bekunge, lantas I Parekan ngorahang pangandikan Ida Anake Agung.

Critaang Men Bekunge sing ja tulak teken pakayunan Ida Anake Agung, tur kakaukin pianakne, ”Cening, Cening Bintang Lara, jani Cening kasengan teken Ida Anake Agung, kapandikaang tangkil ne jani Cening sing ke ngelah kasisipan teken Anake Agung?”

Masaut I Bintang Lara, ”Meme, icang sing ja apa inget taen sisip teken Ida Anake Agung”, keto pasautne I Bintang Lara, lantas ia majalan ngapuriang atehanga teken parekane.

Kacrita suba I Bintang Lara tangkil teken Anake Agung, ditu lantas kandikain I Bintang Lara, ”Ih cai Bintang Lara, krana nira nunden cai tangkil mai, ada ne takonang nira teken cai. Nyen ane nyurat di tembok nirane di jabaan?”.

Matur I Bintang Lara, ”Inggih Ratu Dewa Agung, titiang”. Buin Ida Anake Agung ngandika, ”nah yening cai, pedas cai nawang tongos Gagak Petake, kema jani enggal-enggal alihang nira, bakal anggon nira ngubadin Anak Agung Istri. Yan tuara sida baan cai pedas cai ngemasin mati”. Dening keto pangandikan Anake Agung , lantas Men Bekung ajaka I Bintang Lara mapamit tur Men Bekung ngeling, sedih kangen ngenehang pianakne, kandikaang ngalih gagak petak, reh totonan tusing ada di madiapada. "Yan tan sakeng pasuecan betara sinah sing ja nepukin”, keto sesambatmen bekung sambilange majalan.

Kacrita sube ia napak jumah, ditu lantas I Bintang Lara ngomong teken memene, ”Nah Meme, da meme sedih! Icang ngalahin meme jani luas ngalih kedis gagak petak. Me icang maang meme ciri, makacirin icange mati kalawan idup, yan mati punyan jepune ne, icang mati. Yan idup, icang idup”, keto pemunyine I Bintang Larane, meme bapanne sedih dogen. Tan crita meme bapanne, kacrita I Bintang Lara, suba joh pajalanne masusupan di alase wayah. Sube nyrepetang, nepukin lantas anak odah ngubu ditu padidiana. Anake odah ento matakon teken I Bintang Lara, ”Ih Cening, apa alih Cening mai ka alase, dadi cening bani mai ka alase wayah padidian?”

Masaut I Bintang Lara, ”Inggih jero anak odah, kalintang pisan tan sadian titiange numadi jadma, makawinan titiang rauh mriki, saking kapangandikaang antuk Ida Anake Agung ngrereh Gagak Petak pacang anggena tamban rabinida, dening rabinida sungkan saking lami pisan, tan wenten jadma nyidaang nambanin. Yan akudang-akudang balian nambanin taler tan wenten nyidaang. Asapunika makawinan titiang rauh ring alase puniki. Yan jero anak odah sueca, patujuhin ja titiang, ring dije wenten gagak petak?”

Lantas masaut anake odah, ”Uduh Cening, dini tusing ada gagak petak, kemo laku kelod kangin, ditu ada umah Rangsasa, nanging Cening da jeg macelep mulihan, yan bangun I Rangsasa sinah Cening tadaha. Antiang malu buin akejep apang makruyuk siape, yening suba makruyuk siape mara Cening majalan, apang Cening tusing paling ngalih umahne”.

Gelisang tuturan satua, suba liwat tengah lemeng lantas makruyuk siape mara acepok, lantas mapamit I Bintang Lara teken anake odah, tur majalan ngelod kanginan dogen, teken lantas di umahne Raksasa, ngatuju I Raksasa pules, tepukina lantas cucunne I Raksasa sedek nyakan, madan Ni Cili.

Ditu lantas Ni Cili matakon, ”Ye adi Bintang Lara, apa kalih mai tumben?” Masaut I Bintang Lara, ”Inggih embok, makawinan titiang mriki, titiang kandikaang ngrereh gagak petak ring Ida Anake Agung pacang anggen Ida tamba”.

Masaut lantas Ni Cili, ”Nah yen keto, macelep malu dini di batune masepak, buin akejep bangun I Raksasa”. Dening keto, lantas ajaka teken Ni Cili I Bintang Lara di batune masepak. ”Ih iba batu masepak enggang iba enggang!” Enggal lantas batune masepak, clepanga lantas I Bintang Lara, disubane macelep buin ngep batune. Suba keto, lantas bangun I Raksasa, dening mrasa seduk basangne lantas kaukina cucunne,

”Cucu, Cucu Cili, manusa ambune”.
Masaut Ni Cili, ”Dong Kaki, dija ja ada manusa bani mai”
”Nah yen keto jemakang kaki nasi! Itep I Raksasa madaar.
Disubane suud madaar buin lantas pules. Disubane pules I Raksasa, aliha buin I Bintang Lara teken Ni Cili.

”Batu masepak, enggang iba enggang”! Enggang lantas batune masepak. Memesu lantas I Bintang Lara, tur kaorahin baan Ni Cili, ”Nah adi, yan adi ngalih gagak petak, ditu kaja kanginan laku, yan adi nepukin bingin gede, beten bingine ento ada tlaga, ditu suba adi ngoyong. Yan pade ada dedari kema masiram ditu di tlagane, paling men bajune ane paling durina suud masiram, engkebang lantas!” Nyanan yan takonina orahang men ngalih gagak petak, turmaning ne sibuh mas aba ajaka jaum mase!”.

Disubane suud kapituturan I Bintang Lara, lantas ia majalan ngaba sibuh mase teken jaum mase. Ngaja kanginan dogen pajalane. Tan crita di jalan, teked ia di bingine, dadi tuun ujane bales tur peteng dedet. Ditu lantas I Bintang Lara membon, ngepil di bongkol bingine. Buin kejepne teka widiadari ajaka lelima kayeh ditlagane. Beh, bengong pesan I Bintang Lara ninggalin tingkah dedarine kayeh pakrubuk. Buin kejepne teka dedari buin dadua, ne madan Dewi Gagarmayang lan Dewi Supraba.
Critaang timpalne jani ane maluan suba suud kayeh, tur nyaluk baju, makeber kambarane. Dewi Supraba nu kone kayeh ajaka dadua. Disubane dedari Gargamayang suba suud kayeh, tur bajune suba kasaluk, lantas makeber kambarane.

Critaang jani I Bintang Lara ngintip dedarine tur kakedeng bajune. Disubane bakatanga bajune, lantas melahanga pesan ngengkebang.

Kacrita disubane dedari Supraba suud kayeh, ukana nyaluk baju, dadi tusing ada, lantas ibuk pakayunanne tur rereh Ida masih tuara tepukina, ditu laut dedari Supraba ngandika, ”Dong nyen sih nyemak bajun titiange, yen manusa yen memedi, dong ulihang ja! Mara keto pangandikan dedarine, lantas mamesu I Bintang Lara. Beh, tengkejut lantas I Dedari tur ngandika, ”Inggih Dewa, titiang sane ngambil klambin I Dewane”.

”yening keto, iba manusa ulihang ja bajun nirane apang nira nyidaang mulih ka suarga!”.

Matur I Bintang Lara, ”Inggih Dewa, yan kayun ja maicaang gagak petak ring titiang, titiang ngantukang klambin I Dewane”. Mara keto aturne lantas ngandika dedari Supraba, ”Nah yen keto, iba ngaba sibuh mas ajak jaum mas?”.

”Inggih titiang makta”. Tur raris katurang sibuh mase teken jaum mase. Ditu lantas Ni Dedari nrima sibuh mase muah jaum mase, lantas susunidane kacokcok apang mesu toya susu. Lantas medal toyan susunidane, tur kawadahin sibuh mas, lantas kaicen I Bintang Lara sibuhe ane misi toyan susu, tur klambine lantas katurang teken Ni Dedari. Ngandika Ni Dedari, ”Nah Iba Bintang Lara, yadiapin iba ngulihang bajun nirane, nira tusing mulih, krana nira di Suargan tusing katrima teken ajin nirane, krana susun nirane suba madan cendala. Cendekne, ne jani nira nutug iba, salampah paran ibane”, keto pangandikan dedarine. Ni Dedari lantas kajak olih I Bintang Lara, ”Inggih yan sapunika margi mangkin ka umah I Raksasane!”.

”Jalan”, keto atur dedarine, tur lantas majalan.
Gelisang satua, neked suba di umah I Raksasane, sedek I Raksasa pules, lantas tingalina teken Ni Cili, tur matakon, ”Yeh I adi suba teka? Men maan adi ngalih gagak petak?”

”Polih, tur Ida Dedari Supraba sareng mriki, niki napi,” Mara keto lantas kacelepang I Bintang Lara teken Ni Supraba di batume masepak olih Ni Cili. Buin kejepne, bangun lantas I Raksasa, tur ngaukin cucune, ”Cucu, Cucu!”
”Titiang Kaki”
”Alihang Kaki nasi!” Alihanga lantas nasi.

Gelisang crita, suba suud I Raksasa madaar, lantas matakon Ni Cili, ”Kaki-kaki apa sih ane di botole kaki?”.

Masaut I Raksasa, ”manik ento Cucu, ane mawadah botol barak, manik geni, ane mawadah botol putih, manik apuh, ada buin manik glagah, manik toya, manik endut. Kenken adi Cucu nakonang?’.
”Ten Kaki, mangda titiang uning”
”Manik apuhe ento mresidayang ngamatiang kaki”, keto munyine I Raksasa. Suba keto, pules lantas I Raksasa. 

Ditu lantas Ni Cili ngalih I Bintang Lara teken Ni Supraba, ”Enggang batu masepak!’, Enggang lantas batu masepake, pesu lantas sang kalih.
Matakon lantas Ni Cili, ”Adi, Adi Bintang Lara, suba gede kedise?’ Ungkabanga lantas sibuh mase, balihina gagak petake, mara kone tumbuh bulu. Suba keto bangun lantas I Raksasa. Ngenggalang lantas Ni Cili nyelepang I Bintang Lara teken dedarine kabatune macepak.

Lantas ngomong kakine, ”Cucu, Cucu, manusa ambune”. Masaut cucune, ”Dong Kaki, dija ja ada manusa bani mai, bes Kaki demen ngomong”. Mara keto munyin cucune, pules buin I Raksasa, buin kone pesuanga sang kalih, tur takonina I Bintang Lara, ”Adi Bintang Lara, suba kebah Gagak Petake?’. Mara balihin gagak petake, suba kone kebah.

Kacrita dening suba makelo di umah I Raksasane, suba kone gagak petake anatas makeber. Ditu lantas Ni Cili nyemak manik-manik kakine, tur gagak petak tegakina ajaka tetelu, makeber lantas I Gagak Petak. Di subane tegeh makeber, lantas bangun I Raksasa, saget nota lawatne Ni Cili negakin Gagak Petak ajaka tetelu. Ditu lantas I Raksasa nguber palaibne I Gagak Petak, nganti suba paak baana ngepung teken I Raksasa, lantas toliha teken Ni Cili palaib kakine ngangsarang dogen, ditu lantas entungina manik toya, lantas dadi yeh kone gede pesan, masih tuuke dogen teken I Raksasa, buin kone entungina manik endut, masih tuuka dogen. Lantas entungina manik ampuh, mati kone I Raksasa bebekan.

Tan crita pakeber I Gagak Petake, teked jumahne I Bintang Lara, lantas I Bintang Lara tuun ajaka tetelu.
Kauk-kauk kone I Bintang Lara, ”Meme, Meme”.
”Nyen to kauk-kauk?”
”Titiang pianak Meme”.
Masaut memene, ”Anak pianak tiange suba mati”.

Masaut I Bintang Lara, ”Tusing, icang suba panak Meme I Bintang Lara”. Ditu lantas Men Bekung pesu. Beh lega pesan kenehne Men Bekung, tur geluta panakne saha mamunyi kene, ”Duh Dewan titiange Cening, kaden Meme Cening suba mati, nu irib kapo I Dewa, men kenken maan Cening Gagak Petak?”.

Masaut I Bintang Lara, ”Maan Icang Meme, ne apa”. Keto munyine I Bintang Lara. Ngon pesan kone Men Bekung dening ngajak nak luh dadua jegeg-jegeg pesan, tur memene nakonang, ”Dija Cening maan anak luh?”. Masaut panakne, nuturang tingkah pajalane luas. Suba kone keto lantas madabdaban I Bintang Lara lakar tangkil ka puri, ngaturang Gagak Petak. Di makirene majalan, raris matur I Bintang Lara teken dedari Supraba muah Ni Cili, "Inggih Cokor I Dewa driki dumun, titiang pacang tangkil ring Ida Anake Agung, ngaturang Gagak Petake puniki”.

”Nah lautang Bintang Lara”. Lantas majalan I Bintang Lara ngaba I Gagak Petak.
Disubane ia tangkil, kandikain lants teken Ida Anake Agung, ”Kenken Cai Bintang Lara, maan cai ngalih Gagak Petak?”

”Inggih Ratu Anak Agung, titiang matur sisip, polih titiang gagak petak”. Aturanga lantas gagak petake ento. Disubane Ida Anake Agung polih Gagak Petak, jeg prajani kenak rabinidane, tur I Gagak Petak tan ja kanggen napi-napi, sakewanten ubuhin Ida, tur linggih-linggihin Ida.

Critaang di subane I Bintang Lara budal uli purian, malih Anake Agung ngandika teken parekane, ”Parekan-parekan, kenken jani baan nayanang I Bintang Lara apang ia mati, apang bakatang gelah kurenane”.

”Inggih Ratu Dewa Agung, titiang tan pisan uning ring pidabdab punika, ledang pakayunan Cokor I Dewa”.
”Nah yen keto, kema jani alih I Bintang Lara tunden mai jani!”.
”Inggih titiang ngiring”, tur lantas majalan.
Suba neked di purian, kandikain I Bintang Lara, ”Nah Cai Bintang Lara, kema jani ngalih tabuan ane misi inana aba mai!”.
”Inggih”, keto aturne I Bintang Lara, lantas mapamit.

Tan crita di jalan, teked jumahne lantas ngeling. Matakon Ni Supraba, ”Yeh Bintang Lara, kenapa dadi ngeling?”. Masaut I Bintang Lara nuturang saunduk-undukne.
”Yeh yen keto, de keweh, ento jemak nyuhe abungkul!” Lantas nyemak kone nyuh abungkul, tur tengtenga kone teken I Bintang Lara, ento pastune teken Ni Supraba, “Nah iba nyuh, yen suba neked di purian, moga apang dadi tabuan ngebekin puri!”

Nah di subane I Bintang Lara neked di purian, katurang nyuhe ento. Sajaan nyuhe ento lantas dadi tabuan tur inane ngebekin purian, ditu lantas keweh Anake Agung, tur gelur-gelur ngaukin I Bintang Lara, ”Bintang Lara, Bintang Lara, gediang tabuane, nira takut!”. Gedianga lantas tabuane teken I Bintang Lara. Di subane ilang tabuan buin I Bintang Lara kandikain ngalih lelipi, apanga ngajak panak tetelu, tur gedene apang lamun katungane, tur apang tegakine teken I Bintang Lara.

Dening keto sedih kone buin I Bintang Lara, tur katakonin baan Ni Supraba, ”Kenken dadi ngeling dogen, Adi?”.

Masaut I Bintang Lara, ”Titiang kapandikaang ngalih lelipi, lamun ketungane gedene, tur apang ngajak panak tetelu”.

”Nah yen keto, da Adi ngeling, ento ketungane tegakin isinin lu tetelu!”, keto pangandikan dedari Supraba. Lantas tegakina kone ketungane, tur pastuna teken Ni Supraba, ”Nah iba ketungan, moga iba dadi lelipi!” Lantas ketungane dadi lelipi.

Tan crita suba neked di puri, katurang lantas teken Ida Anake Agung, ”Inggih Ratu Dewa Anak Agung, puniki lelipi”. Mara kacingakin teken Ida Anake Agung, ditu lantas Anake Agung gelur-gelur kabatek ban ajerih Idane. Ditu lantas kandikaang ngediang lantas buin lelipine.

Tan crita, gedianga lantas lelipine teken I Bintang Lara. Sasubane keto, mulih lantas I Bintang Lara.

Critaang Ida Anake Agung bendu pesan pakayunane, dening tan nyidaang ngamatiang I Bintang Lara, lantas Ida ngaukin baudandanidane miwah tanda mantri, parbekel lakar ngabug I Bintang Lara. Sasampune sami rauh tur pada sregep ngaba sanjata lantas mamargi, Ida Anake Agung ngalinggihin jaran. Tan crita Ida ring margi, kacrita I Bintang Lara naen suba teken dewek lakar siatina teken Anake agung. Ditu lantas ia keweh pesan.

Mara keto lantas ngandika Ni supraba, ”Beh Bintang Lara, da keweh-keweh lamun nira nu dini, kema jani alihang bontang jagung liunang, tur lantas celek-celekang di duur pamesuane, embatin lantas sabuk ilehang ditu di duur jelanane, tur tekedang kampike. Yen suba suud pedemang lantas dewek adine jumah meten ajak Ni Cili”, asapunika pangandikan dedarine, lantas I Bintang Lara ngalih bontang jagung, tur kacelek-celekang di duur pamesuane, kebekin pesan kayang kampike, muah kembatin sabuk makailehang. Suba keto macelep lantas mulihan ajaka dadua tur kakancing jandelane. Jani kapastu bontang jagung baan dedari Suprabane apang dadi senjata. Dadi lantas sanjata ngebekin umah. Buin sabuke kapastu dadi lelipi liu pesan tur galak pesan yan ada musuh.

Gelisang satua, jani kacrita Ida Anake Agung rauh, Ida sagrehan tur uli joh suba ngamunyiang bedil, uyut pesan kone munyin bedile, len jaran ngrehgeh tan papegatan.
Kacrita Anake Agung bendu pesan kayune, tur sahasa jeg macelep mulihan panyengker tur gelur-gelur ngaukin I Bintang Lara. Mara keto, rebuta kone anake agung teken lelipine, ada ngutil, ada nglilit tur kaludin baan sanjata ngebekin tan kena wilang liune, kayang panjakidane liu kena tebeka, tur liu ane ngemasin mati, tur Ida Anak Agung seda. Sasisan mati, makejang mlaib pati luplup, ada ane labuh ka grembenge nepen batu lantas mati, ada ane mati kajekjek timpal.

Tan cinarita, di subane Anake Agung seda, critaang jani I Bintang Lara nyendenin dadi Anak Agung, tur Ni Supraba miwah Ni Cili lantas anggona kurenan. Ditu lantas I Bintang Lara nemu kasukaan tan patanding.


I klesih
Ada kone tuturan satua di panegara Sunantara ada kone sang prabu kalintang kasub wibuhing bala jagate. Ida madue asu asiki kawastanin I Blanguyang. Asune ento melah pesan gobene tur andel kaanggen nyarengin ritatkala maboros. Apa kranane Ida sang prabu andel ring asune ento, tusing ja ada len sawireh asune ento ngelah kotaman yening ia ngongkong kipek kaja grubug sekancan burone kaja, yening ia ngongkong kipek kauh grubug sekancan burone kauh, keto masi kipek ane lenan.

Ento makrana aluh antuk Ida ngejuk buron ane suba kasakitin (grubug). Sawireh sesai buka aketo dadi sangkep lantas burone makejang, pinaka pamucuk pasangkepane ento tusingja ada len mula ia I Samong rajan burone. Jani kacritan suba makelo burone sangkep masi tusing nyidang pragat, sawireh tusing ada bani bakal ngematiang I Blanguyang. Ento makrana rajan burone I Samong mesuang sewamara. Kene pasewamarane ento, “Nyen ja nyidaang ngematiang ia I Blanguyang bakal adegang wake ratu dini di alase, kasungkemin ajak makejang.”

Sawatek burone makejang tusing ada bani ngisinin buka pamunyin sewarane ento. Kacrita ada kone Kelesih intil-intil tur matur teken I Samong, “ Ratu Sang Prabu tititang misadia ngamiletin sewamarane punika, sakewanten sida tan sida antuk titiang taler druweyang.

Masaut I Samong, “Nah yen keto ja raos ibane Kelesih yen tuara sida baan iba kai tusing bakal ngenkenan iba. Nah kema jani iba majalan.”

Gelisang satua teked I Kelesih sig purin Ida Sang Prabu sane nruweyang asu Blanguyang ento tur ngojog ka pawaregan. Ditu ia I Kelesih di nebe nyangkrut. Kacrita suba liwat sandikala Ida Sang Prabu jagi ngerayunang kairing antuk asune I Blanguyang. Ri sedek Ida ngrayunang, tumuli I Kelesih dengak-dengok uli di selagan raab nebe, ento makrana I Blangyang kecas-kecos. Tuara Ida nyingakin napi-napi, suba jani keto malih Ida ngrayunang. Buin kejepne buin I Kelesih dengak-dengok ane ngeranayang nyangetang gedegne I Blanguyang, nglaut ia makecog tegeh bakat tregaha rayunan Ida Sang Prabu kanti piring muah rayunane makacakan. Duka Ida Sang Prabu raris ngambil klewang lan sepega ia I Blanguyang pegat baongne lantas mati.

Disubane I Blanguyang mati wau Ida Sang Prabu eling ring raga kangen tekening I Blanguyang mati. Raris Ida makayun-kayun tur macingakan majeng menek. Wenten kaasi I Kelesih di selagan nebe. Ngenggalang lantas I Kelesih malaib nuju sig I Samonge. Sapatinggal ia I Kelesih kacritanan jani kasungsutan kayun Ida Sang Prabu, sawireh asune padem.

Gelisan satua, nangkil ia I Kelesih teken I Samong, sawireh I Kelesih suba nyidaang ngematiang I Blanguyang jani pantes adegang ratu dini.

Ento makrana kayang jani yen ada anak gutgut lelipi wiadin gencer tledu wiadin burone ane maupas raris kukun kelesih punika kanggen pangarad munahang upase ane masuk ka dewek manusane.


Belibis putih
Kacrita ada bendega madan Narajana. Ia nongos di pesisi kelod. Sadina-dina Narajana ngalih be di pasih. Narajana negakin jukung sambilanga mamancing. Di kenkene ia masih makena jala. Tibanan suba Narajana nyalanang geginane ento. 

Jani Narajana merasa sebet. Sawireh uli semengan pancinge tonden ada ngamahin. Kanti tengai Narajana tusing maan be angan aukud. Basangne marasa seduk. Awakne marasa panes. Peluhne nyrekcek sawireh panese ngentak.

Narajana ngliwat ka tengah pasihe. Ditu ia nepukin parangan gede. Pesu kenehne bakal mareren. Mawinan ia tuun, laut ngagah bekel. Ungkusan bekelne misi sangu asambekan. Tipat galeng duang bungkul. Pesan lindung akaputan. Sambel isen macakcak misi uyah kusamba atemelosan.

Suud madaar Narajana masayuban di beten kayune. Makelo ia mailih-ilih. Laut teka angine ngasirsir. Lega kenehne muponin dayuh. Mara Narajana matolihan kangin, saget tepukina ada belibis putih. Ditu ia iju ngejuk kedise baan jala.

Narajana tengkejut ningeh kedise mamunyi jlama, " Bapa ! Bapa ! Eda tiang tampaha, Bapa !, Yening Bapa olas nuduk tiang, bakal tulungin tiang Bapa ngalih be ."
Narajana nuutin munyin kedise. Sawireh tumben ada kedis Belibis Putih bisa mamunyi jalma. Belibise ngorahang dewekne nawang tongos bene mapunduh. Laut matujuhin Narajana ka tongose ento. Mawinan Narajana liu pesan maan be gede-gede tur mokoh-mokoh. Sasubane sanja belibise abana mulih. Laut gaenanga bada di sisin balene.

Narajana sayang pesan teken belibise. Sesai baanga dedaaran buka ane daara padidi. Mawinan belibise demen pesan atinne. Kasayangang baan Narajana buka nyayangang pianak.

I Belibis Putih ningeh orta uli kedis goak. Kone di gook lelipine ada emas-emasan liu pesan. Emas-emasan ento pejanga teken malinge dugase malu. Jani malinge suba mati. Ditu I Belibis Putih ngorahin Narajana apang ngalih emas-emasan ento. " Bapa ! Kema Bapa ka pasisi kelod. Tingalin kayune gede ane misi gook lelipi." Yening suba tepuk lantas seebin gooke. Yening ada emas dadi Bapa nuduk. Sawireh malinge ane ngejang emase suba mati. Ia maan emas-emasan majalaran tan patut.
Narajana gegison ka pasisi. Saget tepukina ada kayu gede misi gook dalem pesan. Makelo ia tusing bani macelep. Sawireh takut gutil lelipi. Mara tepukina ada bikul di bungasne, mara Narajana bani nyelepin. Bengong kenehne ngatinang emas-emasane liu pesan. Laut abana mulih.

I Belibis Putih buin ningeh pasadok uli cicing gudig. Kone di paciringane liu arta brana matanem. Arta branane ento engkebange baan malinge dugase pidan. Jani malinge suba kone mati. Ditu I Belibis Putih buin ngorahin Narajana apang ngalih arta brana ento.

Kanti liu Narajana ngelah emas-emasan muah arta brana. Makejang ulihan patuduh I Belibis Putih. Tonden ada abulan ngubuh I Belibis Putih saget suba dadi anak sugih. Mawinan ia sayang pesan teken I Belibis Putih.

Jani Prabu Boja sedekan sungsut. Sawireh tusing nyidayang mutusang wicara. Ada pandita ajaka duang diri. Maka dadua sedekan merebut rabi. Ane istri tusing nyidayang ngelingin rabinne. Encen ane sujati, encen ane siluman. Ditu I Belibis Putih ngorahin Narajana apanga ka puri. Ngaturang pamutus wicara sakaning nungkalik. ento mawinan Narajana lantas ka puri. Tur makusara bakal nyidaang mutusang wicara.

Sasubane Sang Prabu nauhang pangandika, lantas Narajana matur teken panditane maka kalih. " Inggih, Ratu Pandita ! Puniki wenten caratan tanah asiki. Durusang Ratu ngranjing ! Sapasira sane nyidaang ngaranjing, punika sane patut nuenang rabine."

Mara keto aturne Narajana, prajani Panditane ane sujati kalenger. Ragan idane enyem leteg, praraine kembang lemlem buka enggal bakal seda. Sawireh karasa ring kayun tusing nyidaang bakal ngaranjing.

Sakewala Pandita ane siluman ledang pesan. Prajani egar kayun idane. Buka tusing ada nandingin. Sawireh aluh pesan antuk ida ngayunin. Lantas tusing dadi tambakin di nujune nyelepin caratane.

Sasubane di tengah, Narajana lantas nyemak caratane. Laut kasengsengin tur katunjel di apine gede. Kanti caratane belah tur Pandita ane siluman seda puun sengeh. Mawinan ledang pesan kayun Ida Sang Prabu.

Sawireh suba nyidaang mutusang wicara, lantas Narajana kadadosang Mantri Agung. Tur setata ngiringang pamargin Ida Sang Prabu. Di nujune mutusang wicara ane keweh-keweh, Narajana setata ngidih itungan teken I Belibis Putih.


Anak ririh
Pan Karsa ajaka pianakné muani nanggap upah ngaé sémér di sisin rurungé gedé. Uli semeng makasanja ia ajaka dadua tusing marérén magaé, sajawaning dinuju madaarné. Kenehné apang gegaéné enggal pragat, tur lantas nampi upahné. Telung dina ia magaé tan parérénan, séméré suba dalem, ngantiang pragat. Kendelné tara bakat ban nuturang. Buin awai magaé, pedas ia bakal nampi upah liu. Tan critanan maniné semeng séméré lakar katampiang tekén ane mupahang. Petengné sagét ujan bales pesan madulurang angin. Apeteng Pan Karsa tusing bisa pules ngenehang gegaéné. Takut séméré bek kaurugin tanah. Maniné nu ruput ia ajaka pianakné nelokin séméré, sambilang ngaba tambah. Saja lantas séméré bek aji tanah. Pianakné sedih mapangenan. Pan Karsa masih mapangenan. Makelo ia bengong, mangenang kalacuran déwékné. Nangingké ia ngalih daya, apanga gegaéné aluhan. Lantas ia ngomong tekén pianakné. “ih cening, de cai keweh, buin akejep dong ilang tanahé ané ngurugin séméré né.”Ditu lantas Pan Karsa ngantungan baju muah capilné ditongosé ngantungan buka ané suba-suba. Pianakné masih nuutang tingkah bapané. Buine tambahé ané besikan bantangné tancebanga ka tanahé ané ngurugin séméré, muah ané lénan pejaga di sisin séméré, suud keto lantas kalahina mengkeb.

Kacrita anaké sané mentas ditu pada ngon, ningalin baju muah capil magantung paek séméré, tur ané ngelahang tuara ada. Apa buin mara ajinanga ada tambah ditu. Alihina tusing ada, kauk-kaukina tara ada masaut. Sayan makelo sayan liu anaké pada kema tur pada ngenehang, anaké ané ngaé séméré kaurugan baan tanah ditu. Lantas sahasa nyemak tambah, pada numbegin séméré ento. Tanahné kagediang. Baan liu anaké magaé, buina tanah nu gebuh, dadiannya tuara makelo séméré ento suba kedas buka ibiné. Ditu Pan Karta Malaib-laib tur ngomong, “inggih jeroné sareng sami, tiang nunas pisan ring pitulung jeroné sane paicaang ring tiang.”


I litung dadi pecalang
Kacerita I Singa madeg ratu merintah sekancan burone. I lutung dadi
pecalang wireh keto nyabra dida. I lutung mideran nabdabang kekertan jagat.
Baan kenylne mejalan kemu-mai, sedek nyongkok angut-angut naenang kiap, I
lutung tengkejut ningehang munyin kukul titir; tuk, tuk, tuk…,tuk, tuk, sepanan ia
bangun kipak-kipek liatne merengang. Kaget tepukine I Blatuk ngulkul di punyan
kayune. I lutung nyeri raosne bangras, “Ih Blatuk ngudiang iba ngukul bulus?,
tingkah ibane ene, ngerang gumine mebiayuban. Enggalang orahang teken
awake!”,

I Blatuk enggalang tuun, tumuli ngeraos dadab, “inggih jero pecalang
tiang ngukul, wireh samian biota, aru-ara nandang pikeweh, punika panjak duene
kadung Bangkok ileh-ileh ngaba tumbak poleng, sapunika taler, miwah I kekawa
setata masang jaring. Tiang nenten uning sane ngawinang, jerone sane patut
ngayunin, sampunang uju-uju duka ring dewek titian.

I Lutung kebilbilang tumuli ngelanturang mejalan sambilanga ngrengkeng,
“Apana ane ngeraniang gumine mebiayuhan?, lantas tepukina I tumisi
nyerengseng mondong umahne,! I lutung ngengalang maekan matakon “ue…
Tumisi dadi iba nyerucut mondong umah?. I Tumisi matolihang lantas mesaut,
“inggih jero pecalang, awinag titiangrarud makta umah santukan ikunang-
kunang milehang ngaba api, manah titian jejeh pet ipun nguncangan umah
titiange, samemangkin jerone tunas titian pasubayan.”

Mara keto raos I tumisine, I lutung brangkit pesan, matane barak tumuli genjanga mejalan ngalih I kunang-kunang. Suba joh pejalane, saget tepukina I kunang-kunang di tengah umahne. I Lutung nyagjagin sawireh ngucap “ ue… I kunang-kunang mai malu!”

I kunang-kunang matolihan lantas maekin. I lutung. I kunang-kunang
ngucap, nawegan jero pecalang, napi wenten karya?, dados nemben ngerereh
titian? I Lutung nengkik mamunyi, “ye… ngudiang iba tandruh ?, jani iba lakar
krangkeng awake pelih iba mailehan ngaba api, ngawinang gumine
mablayuhang, liu anake rarud ngaba umahne.”

I Kunang-kunang dabdab nyutin, ‘mangkin dumun jero pecalang. Awinag
titang ileh-ileh makta api, santukan I Beduda sadina-dina ngai bang-bang ring
margi-margine yan titian nenten makta suluh sinah titian macelempung kebang-
bange. Sane mangkin titang nunas pematut ring jerone.”
I Lutung magebras ngalih I Beduda, saget tepukina I Beduda disamping
gokne. I Lutung matkon. “Ai…, beduda corah, dadi iba ngawag-ngawag ngai

bangbang dijalane?, laksana ibane ngaenag gumi biut. I Beduda mesaut dabdab,
“mankin dumun jero pecalang,. Tetujon titian mekarya bangbang pacing anggen
titang nanem bacin I Lembune, sane mebrarakan ring margane, sinah yan
sangprabu melancarang margine bersih ngawinang ledang kayun idane. Iwangke
laksanan titange sekadi sapunika? I Lutung maplengek lantas ngerimik, “ nah
yan keto unduke, I Lembu ane gumine biut, jani awake man ngewales corah
laksanan ibene maluan. Das-dasan awke kelembu di pasihe dugas iba ngutang
awake di peragane. “ I Lutung magebrus mejalan gencang ngalih I Lembu.

Ceritayang I Lembu sedek medem-medeman ngilang padang, jeg teke I
Lutung pejalane encol, kipekane merengang I Lembu nyapa alon, “ inggih jero
pecalang lunga kija mangkin?. I Lutung mesaut bangras, “ ih, lembu, iba mula
demen ngeletehin gumi keme-mai muyagan bancin ibane, jani iba patut
kenedenda mati. Iba lakar repotan kai ring prabu Singa.

“ I Lutung laut mejalan ngerereh I Singa, diarep I singane, I Lutung masila.
I Singa ngeraos, ih I Lutung adakeh iba nepukin pakeweh nabdabang gumine?, I
Lutung mesaut nawegan sang prabu!, ipun lembu sane purun tempal ring iratu,
manah ioune mebalik, ipun jagi ngadu ring iratu. Mara keto raos I Lutung, I Sing
pedih makpak, nagih nyarap ukudang I Lembune, lantas I Singa ngalih I Lembu
kasarengin teken I Lutung.

Ceritayang I Lembu ketemu teken I Lelasan. I Lembu orahange dewekne
repotange teken I Lutung, sinah ia lakar sarape baan I Singa, I Lelasan seken
ngeraos “uduh Lembu de jejeh !, seenune kaine hidup, konden karwan iba lakar
mati, awake misadya nandingin I Singa. Buin kejepne saget teka I Singa ajak I
Lutung, I Singa nyagjagin I Lembu, I Lelasan encol ngadang I Singa sambilange
mamunyi bangras, “ ih Singa cang tandingan ci !, yan kai suba mati mara iba
dadi nyarap I Lembu. I Singa mamunyi bangras, “ ih Lelasan nyalah-nyalah kai
ngelawan iba, gediang awak ibane!, dosan I Lembu gede pesan, ia pantes kene
denda mati?? I Lelasan ngucap, “ih Singa eda iba liunan pete mai metanding.
Lawan icing. I Singa ngamuk lautnyarap, I Lelasan saget mekelid tendasne ngigel
ikutne kutal-kutil. I Singa pedih pesan laut ngengsebang nguber. I Lelasan encol
makecos ka tunggak tinge, I Singa ngangsebang. Nyerap, saget tunggak tiinge
kene sagrep, metatu bungut I Singa cuah-cuah pesu getih. I Singa nyelempoh
lantas mati. Nepukin I Singa mati I Lutung melaib bah bangun ngungsi alas
wayah.


I lubdaka
Kacritayang daweg dumun, wenten juru boros, maparab I Lubdaka. Liat salap baos banggras dengkak-dengkik. Solah ngapak-apak, nyapa kadi aku. Akedik nenten madruwe manah welas asih, morosin kidang, bojog wiyadin irengan.

Nuju panglong ping pat belas
 Tileming Kapitu, semengan ipun sampun ka alase. Nanging asiki nenten manggihin buron. Sampunang ja buron ageng, kadi rasa lelasan ja nenten wenten medal nenten wenten kepanggih.

I Lubdaka
 raris ngungsi alas sane sripit. Irika kacingak wenten telaga, toyanne ening pisan, tur magading tunjung manca warna. Irika I Lubdaka maka sanja, taler nenten wenten buron sane rawuh.

Ring sampune engseb suryane, raris I Lubdaka ngrenggeng : "Yeh... enen suba sanja, yen jani I dewek mulih, kapetengan di jalan, sinah aluh I macan ngebog I dewek. Ah... paling melah dini dogen I dewek nginep ".

Sapupute I Lubdaka ngrenggeng, raris ngrereh genah nginep. I Lubdaka mongkod taru bila ageng, sane mentik ring sisin telagane. Ring carang taru bila punika ipun ngesil.

Sampun nyaluk wengi I Lubdhaka arip. Metu ajerih manah ipun, yan nyriet akedik janten runtuh nengkayak. Raris ipun ngeka naya mangda nenten arip. Daun bilane kapikpik, tur kasintungang ring telagane. Kala punika jeg marawat-rawat, I kidang sanekatumbak olih ipun ibi. I kidang maplisahan ngelur ring tanahe, naanang sakit. Taler sawat-sawat dingeh ipun, pacruet eling panak I bojog, mangelingin memene kena tumbak.

Ngancan suwe, ngancan akeh parisolah ipune marawat, kala maboros ring alase, wantah ngardi sangsaran ye I buron. I Lubdaka raris ngrenggeng : "Liu pesan I dewek lakar ngae jelek di gumine, uli jani I dewek lakar suwud maboros". Asapunika semayan ipun wengine punika.

Antuk akeh daun bilane kapikpik, tur kasintungang ring telagane, raris mabejug daun bilane marupa lingga. Lingga maka linggih
 Ida Sang Hyang Siwa. Tur nenten kerasa, saget sampun semengan jagate. I Lubdaka gegesonan tedun, tur budal nenten makta punapa-punapi.

Rawuh ring pondok rabine nyanggra : "Inggih... Beli... Napi mawinan wawu rawuh. Napi ke beli mangguhang baya ring alase?". I Lubdaka raris gelis nyawis: "Adi sayang... beli tusing mulih ibi, sawireh beli kanti ka sanja, abesik tusing maan buron. Jengah keneh beline, lantas ngungsi alas sripit, ditu masih tusing ada buron.
Tur tusing marasa saget suba sanja. Yen beli mulih jejeh kapetengan di jalan, tur elah I macan ngebog dewek beli. Ento kerana beli nginep di tengah alase, duwur punyan bilane beli ngesil, magadang nganti ka lemah. Sambil magadang beli ngenehang dewek, sujatine jele pesan solah beli ane suba. Beli langgane mancut pramanan I buron. Ia i buron sujatine patuh cara I raga, ia masih mabudi idup. Ento kerana ane jani, beli lakar suwud maboros. Beli suwud ngambekang solah mamati-mati, ane madan Himsa Karma".

Ngawit punika I Lubdaka wusan maboros, tur geginan ipun sane mangkin, wantah matetanduran ring tegale. Pikolih matetanduran, anggen ipun ngupapira pianak somah.

Kacrita ring sampun I Lubdhaka lingsir, tur tiben sungkan raat pisan raris seda. Raris pianaknyane ngupakara layon I Lubdaka, Ngaben lantur Nyekah manut dresta.
Sampun puput pulah palih ngupakara, atman I Lubdaka raris malesat ka niskala,
tur sampun rawuh ring teleng marga sanga. Ring teleng marga sanga, atman I Lubdaka bengong, santukan ten uning ring genah jagi katuju. Daweg punika raris rawuh cikrabala akeh pisan, sahasa ngoros atman I Lubdaka, raris katur ring
 Ida Sang Hyang Suratma, ida pinaka dewa nyurat solah atmane.

Ida Sang Hyang Suratma
 raris mataken: "Eh... cai atma... nyen adan caine? Apa gaen caine di mercepada? Lautang jani cai matur teken manira".

Atman I Lubdaka raris matur sada ngejer: "Inggih... Ratu... titiang mawasta I Lubdaka. Karyan titiang ring jagate wantah maboros".

Wawu asapunika atur I Lubdaka, raris Ida Sang Hyang Suratma mawecana: "Eh... Lubdhaka... yen keto solah cai, ento madan Himsa Karma. Jele pesan solah cai. Ane jani sandang dosan caine, malebok dikawahe satus tiban".

Puput Ida Sang Hyang Suratma mangucap, raris cikrabala sami ngoros atman I Lubdaka kabakta ka kawah
 Candra Goh Muka. Rawuh ring teleng margi, tan pasangkan rawuh Surapsara akeh pisan melanin atman I Lubdaka.

Para cikrabala raris mataken, "Eh... Surapsara, ngudiang I dewa melanin atman I Lubdaka ane setata masolah corah di gumine?".

Surapsara sami mangucap, "Eh... cikrabala, apang i dewa tatas, tiang kandikayang olih Ida Hyang Siwa, mendak atman I Lubdhaka".

Yadiastun Ida Sang Hyang Siwa, sane ngarsayang atman I Lubdaka, cikrabala sami nenten kayun nyerah, santukan para cikrabala, pageh ngamel swadharma, mayang-mayang atma sane corah. Punika mawinan atman I Lubdaka, kukuh kagamel. Raris metu yuda
rames. Kasuwen-suwen kasor cikrabala sami. Atman I Lubdaka kagayot olih Surapsara, kagenahang ring joli emas.

Nenten suwe pamargin Surapsara sami, sampun rawuh ring Siwa Loka, raris atman I Lubdaka, katur ring Ida Sang Hyang Siwa.

Ida Sang Hyang Yama
 mireng indik asapunika, raris gelis tangkil ring Ida Sang Hyang Siwa. Sampun rawuh ring ajeng Ida Sang Hyang Siwa, raris Ida Sang Hyang Yama matur, "Inggih... Ratu Sang Hyang Siwa, I ratu sane ngardi awig-awig jagat, yan masolah becik polih linggih sane becik, yan masolah kawon polih linggih sane kawon. Raris I Lubdaka, sekala solah ipune kawon pisan, ngambekang solah mamati-mati. Dados ipun sane icen I Ratu linggih becik?. Yan puniki margiang I Ratu, janten katulad olih panjake sami, tur janten rug jagate".

Asapunika atur Ida Sang Hyang Yama, ten cumpu ring pamargin Ida Sang Hyang Siwa, ngicen I Lubdaka linggih becik.

Wawu asapunika atur Ida Sang Hyang Yama, raris Ida Sang Hyang Siwa nyawis, "Uduh... Dewa Sang Hyang Yama, eda Dewa salit arsa ( iwang penampen ). Saja I Lubdaka masolah Himsa Karma, nanging nuju Panglong pat belas Tilem Kapitu, ia suba ngelar brata, anggona nglebur dosane makejang".

Mireng bawos Ida Sang Hyang Siwa asapunika, ngancan nenten tatas Ida Sang Hyang Yama, raris Ida mangucap malih, "Inggih... Ratu Bethara, titiang pedas pisan, daweg punika I Lubdaka, wantah magadang ka lemah. Dados ipun wantah magadang, kabawos ipun ngelar brata?".

Ida Sang Hyang Siwa raris gelis nyawis, "Uduh... Dewa Sang Hyang Yama, mangkin nira nartayang indik i manusa. I manusa sujatine damuh sane sering lali. Lali maring raga, tur lali ring Ida Sang Hyang Widhi. Antuk laline mangliput, mawinan kenehne sering paling, mawastu sering masolah dursila. Raris antuk majagra utawi magadang Nira ngajahin manusa mangda eling ring raga. Majagra kalaning panglong pat pat belas, Tileming Kapitu. Sedeng becik daweg punika, nira ngelar yoga, mawinan duk punika kaucap rahina
 Siwa Ratri. Sane mangkin manira jagi nartayang, indik Bratha Siwa Ratri salanturnyane, majagra wewehin upawasa. Upawasa ten keni pangan kinum. Raris bratha Siwa Ratri malih siki, sane kabawos pinih utama, majgra, upawasa lan monobrata. Monobrata inggih punika meneng ening".

Ida Sang Hyang Yama malih masabda, "Inggih Ratu... titiang meled uning, napi mawinan ring Panglong pang pat belas, Tilem Kapitu, kanggen galah utama nangun bratha?".

Ida Sang Hyang Siwa raris masabda, "Suksman Tilem Kapitu inggih punika sekalane jagate kapetengan, maka niasa manah peteng. Sane ngardi manahe peteng wenten pepitu. Mangkin jagi dartayang nira saka siki.

1.    Kaping siki SURUPA, punyah antuk goba jegeg wyadin bagus.
2.    Kaping kalih DHANA, punyah antuk sugih arta brana.
3.    Kaping tiga GUNA, punyah antuk kawagedan.
4.    Kaping papat KULINA, punyah antuk wangsa lwih.
5.    Kaping lima YOWANA, punyah antuk merasa nedeng teruna.
6.    Kaping enem SURA, punyah antuk tuwak wyadin arak, miwah salwir tetayuban sane ngranayah punyah, rawuhing ring salwiring Narkoba sami.
7.    Kaping pitu KASURAN, punyah antuk merasa dewek wanen.
Pepitu sane ngawe manah peteng, sane ngawe manah paling, punika mawasta Sapta Timira. Kapetengan manah punika sane patut galangin antuk majagra, mangda I raga ten masolah dursila".

Sane mangkin manira jagi nartayang tata krama ngelar Bratha Siwa Ratri, mangda asuci laksana riin.

"Raris ring sampune sandyakala, ngunggahang pejati lan daksina, ring Sanggah Kamulan. Ring ajeng ngastawa katur upakara sesayut, pangambeyan, prayascita, lingga saking sekar widuri putih, aledin antuk dawun pisang kayu".

Raris ulengan kayune ring Ida Sang Hyang Siwa sane malingga ring linggane, lingga punika maka linggih Ida Sang Hyang Siwa.

Ring sampune tengahing wengi malih ngastawa. Kalaning wengi mangda nenten arip, gita Lubdhakane tembangan, becik anggen suluh urip, mangda ten kantun masolah dursila".

Wawu asapunika bawos Ida Sang Hyang Siwa, wawu raris Ida Sang Hyang Yama tatas,
raris Ida mawecana, "Inggih... Ratu Maha Luwih, titiang matur suksma ring I Ratu, I Ratu ledang nartayang indik brata Siwa Ratri sajangkepnyane, mawinan titiang tatas uning kawyaktyanne. Sane mangkin tityang nglungsur pamit ring anggan I Ratu". Puput matur raris Ida Sang Hyang Yama budal mawali ka Yama Loka.


I cicing gudig
Nah ada kone tuturan satua I Cicing Gudig. I Cicing Gudig, buka adanne berag tegreg tur keskes gudig, sing jalana mlispis ada dogen anak ngesekang wiadin ngaltig. Sai-sai kone ia maselselan, nyelselang buat kalacuranne tumbuh dadi cicing makejang anake tuara ngiyengin.

Sedek dina anu I Cicing Gudig mlispis di pekene. Ada kone anak madaar di dagang nasine, ento kone nengnenga menek tuunanga dogen. Kene kenehne I Cicing Gudig, “Yan i dewek dadi manusa buka anake ento, kenken ya legan nyete ngamah, mebe soroh ane melah-melah. Ah kene baan, nyanan petenge lakar mabakti ke Pura Dalem, mapinunas teken Batari Durga apang dadi manusa.”


Kacrita suba peteng, mabakti kone lantas I Cicing Gudig di Pura Dalem. Medal lantas Ida Betari Durga tur ngandika teken I Cicing Gudig, ”Ih iba Cicing Gudig, dadi iba ngacep nira, apa katunasang?” Masaut I Cicing Gudig, “Inggih paduka Betari, yan paduka Betari ledang, titiang mapinunas mangda dados manusa.”

Kalugra kone pinunasne I Cicing Gudig, lantas ia dadi jlema. Dening I Cicing Gudig tusing bisa ngalih gae, tusing pati kone ngamah. Mara-maraan ngamah ulihan maan mamaling. Pepes kone ia katara mamaling. Lantas buin kone ia mabakti di Pura Dalem. Medal lantas Ida Betari Durga tur ngandika teken I Cicing Gudig, “Ih iba cai I Cicing Gudig, ngenken dadi iba buin mai?” Matur I Cicing Gudig, “Inggih paduka Betari, titiang tan wenten demen dados manusa panjak. Yan paduka Betari ledang, titiang mapinunas mangda dados “Patih”. Ida Betari Durga lugra.

Nujuang pesan kone dugase ento Ida Sang Prabu ngrereh buin adiri. I Cicing Gudig lantas kandikaang dadi Patih, tur I Cicing Gudig ngiring.“Beh keweh pesan i dewek dadi Pepatih, tusing maan ngenken-ngenken, begbeg pesan kandikayang tangkil ka puri. Yan i dewek dadi Anak Agung, kenken ya legan nyete nunden-nunden dogen.” Keto kenehne I Cicing Gudig. Nyanan petengne buin kone ia mabakti di Pura Dalem, mapinunasang apang dadi Anak Agung. Ida Betari Durga lugra, lantas patuh pesan kone goban I Cicing Gudige teken warna Ida Sang Prabu.

Kacrita sedek dina anu Sang Prabu lunga maboros ka alase, macelig kone I Cicing Gudig ka puri. Dening patuh goban I Cicing Gudige teken Ida Sang Prabu, dadi kasengguh Ida Sang Prabu kone ia baan I Patih muah teken prayogiane ane len-lenan.
Matur I Patih saha bakti, “Titiang mamitang lugra Ratu Sang Prabu, punapi awinan dados Cokor I Ratu paragayan tulak saking paburuan?” Masaut I Cicing Gudig, “Kene Patih, mawinan nira tulak, saking nira ngiringang sabdan Betara, tan kalugra nira malaksana mamati-mati. Kandikayang lantas nira tulak. To juru borose ada pinunasa teken nira, tusing ngiring mantuk, krana kadunga suba makenaan. Nira nglugrahin, mawanan tan pairingan nira mulih.” Keto pamunyinne I Cicing Gudig, teka jag ngugu kone I Patih muah panjake ane len-lenan.

Kacrita sai-sai kone I Cicing Gudig ngraosin anak mawikara. Reh Cicig gudig tuara nawang lud, makejang wikaran anake pelih baana ngundukang, ane patut menang kalahanga, anak patut kalah menanganga. Mawanan kaupet kone I Cicing Gudig dadi Agung, sawai-wai ngencanin anak mawikara dogen. Yan I Dewek okan Anak Agung, kenken ya demene, kema mai malali iringang parekan, di kenkene magandong, buina tusing pesan ngitungan apan-apan, sajawaning ngamah teken malali dogen.
Nyanan petengne, mabakti kone buin I Cicing Gudig di Pura Dalem, mapinunas apang dadi okan Anak Agung. Ida Betari Durga lugra. Patuh lantas gobanne I Cicing Gudig buka warnanida Raden Mantri.

Buin mani semenganne, maorta ilang kone lantas Ida Raden Mantri. Ya sedeng ewana jerone ngibukang Raden Mantri, deleng-deleng kone lantas I Cicing Gudig ngapuriang. Reh Cicing Gudig kasengguh Raden Mantri, makesiar kone keneh wang jerone makejang.
Kacrita jani I Cicing Gudig kapurukang malajah masastra. Dening asing ajahina muah takonina I Cicing Gudig tuara karoan baana apa, saapan kone lantas gurune ngemplangin I Cicing Gudig. “Koang,” keto kone aduhanne I Cicing Gudig. Dening keto, buin kone pasangetina ngemplangin I Cicing Gudig. “Koang,” keto kone buin aduhanne. Buin kemplangina tur pasangetina, buin kone I Cicing Gudig makoangan. Brangti kone lantas gurunne, lantas ia nyemak penyalin anggona nigtig I Cicing Gudig, kanti enceh-enceh, mara kone suudanga.

Kacrita nyanan petengne kone ka Pura Dalem lantas I Cicing Gudig mabakti, mapinunas apang buin dadi Cicing Gudig buka jati mula. I Cicing Gudig lantas buin dadi cicing gudig.


Nang cubling
Kacrita di desa anu ada anak mapungkusan madan Nang Cubling. Sedek dina ia masangin bojog di tukade, lantas ada bojog gede teka tur matakon,
“Nang Cubling, basang apa ento kaumbah?” 
Nang Cubling masaut, “Basang I Lut.” 
I Bojog tusing buin matakon, nglantas magedi. Buin kesepne buin ada bojog gede teka, masih ia matakon, 
“Nang Cubling basang apa ento kaumbah?” 
Nang Cubling masaut, “Basang I Lut.” 
I Bojog lantas magedi. Liu bojoge teka matakon, nanging pasaut Nang Cublinge patuh dogen.


Critayang jani ada bojog cenik matakon, 
“Nang Cubling, basang apa ento kaumbah?” 
Nang Cubling masaut, “Basang I Lut.” 
I Bojog buin nyekenang, “I Lut ento celeng?”
Nang Cubling nyautin, “Tusing I Lut ento, I Lut, I Lut, I Lut... tung.”
I Bojog buin nakonang, “Apa, kerasang te!” 
Nang Cubling nyautin, “I Lut, I Lut, I Lut, I Lutung!” 

Mara I Bojog ningeh munyin Nang Cublinge ngorahang I Lutung, lantas ia malaib morahan teken timpalne. Tusing makelo liu bojoge teka, lakar ngrejek Nang Cubling. Lantas malaib Nang Cubling tur morahan teken kurenanne. Nang Cubling lantas katunden marurub baan kasa. Buin kejepne teka bojog ajaka liu pesan, dapetanga Men Cubling ngeling. Bojoge lantas matakon, “Ih Men Cubling, nguda ngeling?” 
Men Cubling masaut, “Kurenan icange ia mati.” 
I Bojog masaut, “Ento apa ya di balene?”

I Bojog makejang kemo, tur ngungkab rurub Nang Cublinge, dapetanga Nang Cubling nylempang, tusing makrisik-krisikan. Makejang bojoge ngaden Nang Cubling saja mati. Men Cubling lantas ngomong, “Ih Bojog makejang, tulungin ja icang ngae bangbang ane gede tur dalem, lakar tongos nanem bangkene Nang Cubling!” lantas bojoge makejang ngae bangbang gede tur dalem. Sedek bojoge ngeduk bangbange, lantas Nang Cubling bangun nyemak bedeg anggona nekepin bangbange. Men Cubling ngenggalang nyemak yeh anget, anggona nyiam bojoge. Dadi bojoge makejang mati, lantas bangbange kaurugin.


Cupak teken gerantang
Ada katuturang satua, I Cupak teken I Grantang. Menyama ajaka dadua. I Cupak ane kelihan, I Grantang ane cerikan. Goba lan parilaksanan kaka adi punika doh pesan matiosan. I Cupak gobane bocok, kumis jempe, kales, brenges, lan bok barak keke alah duk. Basang gede madaar kereng pesan. Nanging joh bina ajaka adine I Grantang. I Grantang pengadegne lanjar, goba alep bagus, asing-asing anake ngantenang makejang ngedotang. Kemikane manis tur anteng magarapan.

Kacarita sedek dina anu, i Cupak ajak I Grantang matekap di carike, I Grantang matekap nututin sampi, nanging i Cupak satate maplalianan dogen gaene. Tusing pesan I Cupak ngrunguang adine magae. Disubane I Grantang suud matekap mara I Cupak teka uli maplalianan. Yadiastun keto bikas beline masih luung penampene I Grantang. I Grantang ngomong munyine alus tur nyunyur manis.

"Kemu beli malunan mulih tiang lakar manjus abedik. "Icupak masaut gangsar,"Lamun keto kola lakar malunan mulih, adi. I Cupak laut majalan mulih. Disubane joh liwat uli sig I Grantange manjus, ditu lantas I Cupak makipu di endute kanti awakne uyak endut. Disubane keto, I Cupak nutugang majalan ngamulihan saha jlempah jlempoh.

Kacarita ane jani i Cupak suba neked diwangan umahe, ditu laut I Cupak gelur-gelur ngeling. Meme bapane tengkejut ningehin eling panakne tur nyagjag laut nakonin,"Cening-cening bagus Wayan Cupak anake buka cening ngudiang cening padidi mulih buine blolotan, men adin ceninge I Made Grantang dija?" Disubane keto petakon reramane, laut masaut i Cupak sambilange ngeling. "Kene ento bapa lan meme Kola anak uli semengan metekap dicarike I Grantang anak meplalianan melali dogen uli semengan, buine ia ento ngenemin anak luh-luh dogen gaene". Mara monto pesadune I Cupak bapane suba brangti teken I Grantang. Suud keto laut bapane ngrumrum I Cupak. "Nah, mendep dewa mendep, buin ajahan lamun teka I Grantang lakar tigtig bapa, lakar tundung bapa uli jumah. "Lega pesan kenehne I Cupak ningeh bapane pedih teken I Grantang. Apang tusing ketara dayane jele, I Cupak pesu ngaba siap lakar mabongbong.

Ane jani kacaritayang I Grantang suba ngamulihang uli carik genah ipun magarapan. I Grantang majalan jlempah jlempoh kabatek baan kenyelne kaliwat. Tan kacaritayang malih kawentenang ipun ring margi, kancit sampun neked jumahne. Duk punika sahasa bapane teka nyag jag nyambak tur nigtig. Bapane ngomong bangras. Makaad cai makaad Grantang, nirguna bapa ngelah panak buka cai. Goba melah, solah jele, tur tuara demen nyemak gae, men nyak adung goba ajaka bikase? Dija cai maan ajah-ajahan keto? " I Grantang ngeling sigsigan merasa teken dewek kena pisuna. Ngomong laut I Grantang, sakewala raosne pegat-pegat duaning sambilange ngeling. "Nah, Bapa yan suba keto keneh bapane, nundung anake buka tiang....uli jumah, tiang nerima pesan tresnan bapane ento. Dumadak-dumadik sepatilar tiang uli jumah bagia idup bapa miwah belin tiange I Cupak.

Amonto I Grantang ngomong teken bapane laut majalan makaad uli jumah. Lampah laku pajalane I Grantang tur jlempah-jlempoh pejalane kabatek baan naanang basang seduk. Sakit saja kenehne I Grantang ningeh munyin bapane abuka keto. Disubane joh I Grantang liwat, teka lantas I Cupak turnakonang adine I Grantang. "Meme...Bapa...adin kolane dija? " Mesaut laut bapane, "Adin I Dewane suba tigtig bapa tur suba tundung bapa uli jumah. Jani apang tawange rasan mayusne ento." Mara keto pasaut bapane I Cupak ngeling gelur-gelur tur mamunyi : "Ngudiang ketang bapa adin kolane. Dadi tundung bapa adin kolane, dija jani alih kola adin kolane ...anak kola ...anak ... anak kola ane mayus magae, ngudiang adin kolane tundung bapa?" Ningeh munyin I Cupake keto dadi engsek memen bapane, merasa teken dewek pelih. "Jani kola lakar ngalih adin kolane, lakar abang kola takilan!" Masepan-sepan memene ngaenang I Cupak takilan.

Kacarita jani I Cupak ninggal umah ngalain memen bapane lakar ngruruh I Grantang. Gelur gelur I Cupak ngaukin adine Adi....adi....adi..Grantang ... ene kola teka ngaba takilan ..Adi!" Cutetin satua, bakat bane ngetut adine, tepukina ditengah alase. Ditu lantas I Cupak ngidih pelih teken adine. Adi jalan mulih adi, ampurayang Beli adi, jalan adi mulih!" I Grantang mesaut alot, "kema suba Beli mulih padidi, depang tiang dini naenang sakit ati, diastun tampin tiang mati.Apa puaran tiange idup tusing demenin rerama. "Disubane buka keto pasaut adine laut nyawis nimbal natakin panes tis, suka duka ajak dadua. Jalan mareren malu adi, kola kenyel pesan nugtug adi uli jumah. Ene kola ngaba takilan, jalan gagah ajak dadua. "I Cupak lantas nunden adine ngalih yeh, "Kema adi ngalih yeh, kola nongosin takilane dini. "Nyrucut I Grantang ngalih yeh. Disubane I Grantang liwat joh, pesu dayane I Cupak lakar nelahang isin takilane. Sepan-sepan I Cupak ngagah takilane tur daara telahanga. Sesubane telah, kulit takilane besbesa tur kacakanga di tanahe. Nepukin unduke ento lantas I Cupak dundune teken I Grantang. I Cupak mani-mani kapupungan. "Aduh adi apa mesbes takilane ne? Bes makelo Adi ngalih yeh kanti takilane bakat kalain pules. Nah ne enu lad-ladne jalan gagah ajak dadua."Disubane ada raosne I Cupak buka keto laut masaut I Grantang, "Nah daar suba beh, tiang tusing merasa seduk" I Cupak medaar padidiana, ngesop nasi nginem yeh, celekutang nitig tangkah, suud madaar I Cupak taagtaag nyiriang basang betek.

Disubane I Cupak ajaka I Grantang maan mareren laut ngalanturang pejalane. Kacarita ane jani I Cupak lan I Grantang neked di Bencingah Puri Kediri. Di desane ento suung manginung, tusing ada anak majlawatang. Pejalane I Cupak ngetor kabatek baan jejehne, jani suba neked kone ia di jaba puri Kedirine, ditu I Cupak nepukin peken. Di pekene masih suung manginung tuah ada dagang nasi adiri buina mengkeb madagang. Ngatonang unduke buka keto, ditu laut I Grantang metakon teken dagange ento, "Nawegang jero dagang nasi, titiang matur pitaken, napi wastan jagate puniki, napi sane mawinan jagat druwene sepi. I Dagang nasi masaut, Jero, jero anak lanang sareng kalih jagate puniki mawasta jagat Kediri. Jagat puniki katiben bencana. Putran Ida Sang Prabu kapandung olih I Benaru. Ida Sang Prabu ngamedalang wecana, sapasiraja sane mrasidayang ngrebut putran gelahe tur mademang I Benaru jagi kaadegang agung ring jagate puniki. Wantah putrin Ida sane kaparabiang ring sang sane prasida mademang I Benaru.

I Cupak masaut elah, "ah raja belog kalahang Benaru. Kola anak suba bisa nampah Benaru. Eh dagang, kema orahang teken rajabe dini. Bantes Benaru aukud elah baan kola ngitungang". I Grantang megat munyin beline, "Eda Beli baas sumbar ngomong, awak tusing nawang matan Benaru. Patilesang raga beline digumin anak. "Sakewala I Cupak bengkung ngelawan tur tuara ngugu munyin adine. "Adi baas setata, adi mula getap. Kalingke nampak ngadeg gumi, baanga ngidih nasi dogen beli nyak ngematiang I Benaru. "I Grantang nglanturang munyine teken jero dagang nasi. "Inggih jero dagang nasi durusang uningan marika ring Ida Sang Prabu. Titiang jagi ngaturang ayah, ngemademang ipun I Benaru. "Duaning asapunika wenten pabesene I Grantang, laut I dagang nasi gagesonan nangkil ka puri. Nganteg ring puri I Dagang nasi matur, "Inggih Ratu Sang Prabhu sasuhunan titiang, puniki wenten tamiu sareng kalih misadia jagi ngemademang I Benaru.

Riwawu asapunika atur I Dagang nasi, premangkin ledang pisan pikayun Ida Sang Prabhu. Raris Ida Sang Prabhu ngandika, " Ih memen cening, yen mula saja buka atur men ceninge, lautang kema tunden ia tangkil ka puri apang tawang gelah!" Sesampune wenten renteh wacanan Ida Sang Prabhu,'I Dagang nasi jek ngenggalang ngalih I Cupak teken I Grantang. Nganteg di peken dapetange I Cupak masehin lima mara suud madaar. I Grantang kimud kenehne nepukin beline setata ngaba basang layah. I Grantang laut ngomong. "Nawegang jero dagang belin tiange iwang ngambil ajengan, mangda ledang jero ngampurayang santukan titiang nenten makta jinah. "I Cupak masaut, "Saja kola nyemak nasi, ampura kola, tusing sida baan kola naanang basang layah. "I Dagang nasi anggen kenehne ningeh munyine I Grantang. Munyin I Cupake tan kalinguang. I dagang nasi laut nekedang pangandikan Ida Sang Prabhu, apang tangkil ajaka dadua. Sesampune katerima pabesene punika olih I Dagang nasi.

Teked di puri hut panjake pati kaplug melaib, kadene I Benaru. Kacrita sane mangkin I Cupak lan I Grantang sampun tangkil ring ajeng Ida Sang Prabhu raris Ida Sang Prabhu ngandika, "Eh cai ajak dadua cai uli dija, nyen adan caine?" I Grantang matur dabdab alon,"Nawegang titiang Ratu Sang Prabhu, titiang puniki wantah jadma nista saking jagat Gobangwesi. Munggwing wastan titiang wantah I Grantang, niki belin titiange mewasta I Cupak. Titiang jagi matetegar nyarengin sewayambarane puniki ngamademang ipun satrun palungguh I Ratu I Benaru. Konden suud aturne I Grantang saget sampun kasampuak olih I Cupak, tur ngomong kene, "Kola seduk, kola lakar ngidih nasi abetekan. Basang kolane layah. Suud keto I Cupak ajak I Grantang mapamit. Ida Sang Prabhu mapaica cincin mas masoca mirah teken pajenengan puri Kediri. Ento pinaka cirin I Grantang dados utusan.

Gelisang carita I Cupak kebedak-bedak, lantas nepukin telaga linggah tur bek misi yeh. Ditu lantas I Cupak morahang teken adine. "Adi...adi Grantang mareren malu, kola kenyel tur bedak pesan, kola lakar ngalih yeh ditu di telagane. "Kasautin laut pamunyin Beline teken I Grantang, "Eda beli ditu ngalih yeh, ento anak yeh encehne I Benaru tusing dadi inem, beli, "Ningeh munyin adine keto I Cupak makesiab ngatabtab muane putih lemlem. I Grantang nutugang majalan. I Cupak buin nepukin gegumuk maririgan. Ditu buin I Cupak matakon teken adine, "Nyen ane ngae gunung gunungan dini adi?" sambilange maklemir I Grantang nyaurin petakon beline. "Ene tusing ja gunung-gunungan beli, ene mula tuah taine I Benaru beli. I Cupak makraik baan takutne. "Aduh mati jani beli adi, yan mone geden taine, lamun apa ja gedene I Benaru, adi?. Jalan suba mulih adi. I Grantang nguncangang majalan ngungsi Guane I Benaru. I Cupak bejag bejug nutug I Grantang.

Kacaritayang sane mangkin I Cupak ajaka I Grantang suba teked di sisin goane I Benaru. Umah I Benaru ditengah goane. I Cupak laut ngomong " Adi .... kola tusing bani tuun adi, adi dogen suba masiat ngelawan I Benaru. Kola ngantiang dini. Kewala ngidih olas kola teken adi, tegul kola dini adi! " Bincuh I Grantang ngalih tali anggona negul I Cupak. Disubane suud I Grantang negul beline, I Grantang laut matinget teken beline, "Ene tingalin tumbake buin ajahan beli, yan bah kangin tumbake ento pinaka cirin tiange menang di pasiatan. Sakewala yan bah kelod tumbake, ento pinaka cihna tiang kalah. "Suud matinget, teken beline, I Grantang laut tuun ka goane.

Teked di tengah goane dapetange I Benaru nagih melagandang Raden Dewi. I Benaru matolihang tur matbat I Grantang. " "Eh iba manusa cenik, wanen iba teka mai, Yan iba mabudi idup matulak iba mulih ! " Disubane keto ada munyine I Benaru, laut I Grantang masaut wiring, "Apa..apa..orahang iba Benaru? Kai teka mai mula nyadia lakar ngalahan iba, tur kai lakar mendak Raden Dewi putran Ida Sang Prabhu. Kai lakar ngiring Ida ka Puri. " I Benaru lantas ngelur brangti laut ngamuk. Ditu I Grantang mayuda ngajak I Benaru. Sangkaning kepradnyanan I Grantang mayuda, dadosne I Grantang polih galah nebek basangne I Benaru nganti betel antuk keris pajenengan purine. I Benaru ngelur kesakitan basangne embud mebrarakan.

Kacrita ane jani, I Cupak baduuran ningeh I Benaru ngelur. I Cupak pesu enceh, tur tategulane telah tastas. Ditu lantas I Cupak inget teken patingetne I Grantang. Ningalin lantas tumbake ento suba bah kangin. Mara I Cupak masrieng kenehne liang. I Cupak laut ngomong, " Adi...adi Grantang antos kola Adi. Yan kola tusing maan metanding ngajak I Benaru jengah kola, Adi. " I Grantang laut ngomong uli tengah goane teken I Cupak. "Beli tegarang entungan tali bune ka goane! "Disubane ada raos adine buka keto laut I Cupak ngentungan taline ento. Ditu lantas I Grantang ngelanting ditaline apan ngidang menek. I Grantang sambilange ngamban Raden Dewi. Disubane I Grantang lan Raden Dewi nengok uli ungas goane, gegeson pesan I Cupak nyaup Raden Dewi tur sahasa megat tali ane glantingine baan I Grantang. Duaning tali bune kapegatang, ditu lantas I Grantang ulung ngeluluk ditengah goane. Semaliha Ida Raden Dewi kasirepang olih I Cupak di batan kayune satonden megat tali bune ento. 

Kacaritayang sane mangkin, I Cupak ngiring Ida Raden Dewi nuju Puri Agung. Tan kacaritayang kawentenang Ida kairing baan I Cupak ring margi, kancit sampun rauh Ida ring Puri. Ida Sang Prabhu ledang kayune tan siti, digelis raris nyaup Raden Dewi. Ida Sang Prabhu raris matemuang Ida Raden Dewi teken I Cupak sawireh I Benaru suba mati. I Cupak matur ring Ida Sang Prabhu, I Grantang sampun padem, kapademang oleh I Benaru. I Cupak mangkin kaadegang Agung ring Puri.

Kacaritayang sane mangkin I Cupak sampun madeg Agung ring Puri. Makejang panjake keweh, duaning sasukat risapa madeg I Cupak sadina-dina panjake makarya guling.

Sane mangkin iring menengang abosbos cerita sapamadeg I Cupak, iring sane mangkin caritayang kawentenang I Grantang ring tengah goane. I Grantang grapa-grepe bangun nyelsel padewekan. "Raturatu Bhatara nguda kene lacur titiange manumadi?" Kasuen-suen dados metu rincikan naya upanaya I Grantang bakal nganggon tulang I Benarune menek. I Grantang ngragas tur makekeh pesan menek. Sakewanten sangkanin sih Ida SangHyang Parama Kawi I Grantang nyidayang ngamenekang. I Grantang jadi suba neked di baduuran. I Grantang lantas nugtugang pejalane nuju je puri. Gelisang carita I Grantang suba neked di puri. Ditu lantas I Grantang ngomong teken panyeroan I Cupake, "Jero tulung titiang, titiang jagi tangkil matur ring Ida Sang Prabhu. "Malaib panyroane ka puri nguningayang unduke punika teken Raden Cupak. I Cupak inget teken adine ane enu digoane. Ditu lantas I Cupak ngelur nunden panjake ngejuk tur ngulung aji tikeh tur ngentungang ka pasihe.

Kacarita buin manine Pan Bekung memencar di pasihe ento. Uling semengan nganti linsir sanje memencar tusing maan be naang aukud. Ngentungan pencar tanggun duri, pencare marase baat, mare penekanga bakatange tikeh. Buin Pan Bekung mulang pencar buin bakatange tikehe ane busan. Gedeg basang Pan Bekunge, laut tikehe abane menek tur kagagah. Makesiab Pan Bekung ningalin jadma berag pesan. Pan Bekung enggalang ngajak anake ento kepondokne. Teked dipondokne pretenina teken Men Bekung. Sewai-wai gaenange bubuh, uligange boreh. Dadosne sayan wai sayan misi awakne I Grantang. Dadi kendel Pan Bekung ajak Men Bekung iaan unduk panak truna tur bangus. Di subane I Grantang seger ditu lantas I Grantang ngae tetaneman. Megenepan pesan bungane tanema. Disubane bungane pada kembang, I Grantang ngalap bungane ento tur adepa teken Men Bekung ka peken. Sadinadina saja geginane I Grantang metik bunga lan Men Bekung ngadep.

Kacarita ane jani ada wong jero uli puri Kediri lakar meli bunga. Makejang bungane Men Bekung belina baan wong jerone ento. Disubane suud mablanja lantas wong jerone ento ka puri ngaturang bunga. Bungane ane kaaturang katerima olih Ida Raden Dewi. Mara kearasan oleh Raden Dewi dadi merawat rawat anak bagus dibungane.

Eling lantas Ida teken I Grantang anak bagus ane ngamatiang I Benaru. Ida Raden Dewi raris metaken teken wong jerone. "Eh Bibi bibi Sari dija nyai meli bungane ene?"buin mani ka pasar apang kacunduk teken dagang bungane ene." Manine kairing Ida Raden Dewi lunga, matumbasan ka pasar.Gelisang carita raris kapanggih Men Bekung nyuun kranjang misi bunga mewarna warni. Raden Dewi raris nampekin. Kagiat Raden Dewi nyingak bungkung mas masoca mirah ane anggone teken Men Bekung. Bungkunge ento wantah druwen Ida Sang Prabhu lingsir, ane kapicayang teken I Grantang. Ngaksi kawentenane punika, raris Raden Dewi ngandika teken Men Bekung. "Uduh Meme, titiang matakon, dija umah memene?' Ajak gelah melali kema ka umah Memene apang gelah nawang. " Gelisang carita Ida Raden Dewi sampun neked di pondok Men Bekung. Pan Bekung kemeg-megan sinambi ngadap kasor saha nyambang sapangrauh Ida Raden Dewi. Ningeh Bapane makalukang tur epot laut I Grantang nyagjag. Ditu lantas I Grantang matemu teken Raden Dewi. Rikanjekan pinika Ida Raden Dewi nyagjag tur mlekur I Grantang sinambi nangis masasambatan, "Aduh Beli mgudal las beli ngutiang tiang. Ngudiang beli tusing ka puri tangkil ring Ida Sang Prabhu." Sasampune wenten ketel wacanan Ida Raden Dewi raris I Grantang nyawis tur matur dabdab alon, ngaturan parindikan pajalan sane sampun lintang.

Kacaritanyang mangkin I Grantang sareng Ida Raden Dewi suba neked di puri. Sang Prabhu maweweh meweh ledang kayun Idane nyingak putrane anut masanding ajaka I Grantang. Kacaritayang mangkin I Cupak katundung uli puri. I Grantang mangkin kaadegang agung ring puri. Sasukat I Grantang madeg agung, jagate gemuh kerta raharja. Panjake sami pada girang pakedek pakenyung duaning suud ngayahin raja buduh.


Kaketus saking :
*Buku Pupulan Satwa Bali olih : I Ketut Keriana, M.p.d


I siap selem
tuturan satua siap selem ngelah panak pitung ukud, I Doglagan ane paling cenika. Ada kone Meng Kuuk maumah dadi anatah, masih ngelah panak enu cenik-cenik. Sai-sai I Kuuk ngae daya apang sida ia ngamah I Siap Selem, sabilang peteng ada nagih batisne, “Icang tendas Me, icang basangne Me, icang kibulne Me, icang kampidne Me, icang baongne Me.” Keto pada tetagihan panak-panakne I Kuuk, nagih ngamah I Siap Selem. Dadi mawanan ningeh I Siap Selem teken bakal kaamah, dadiannya ia ngalih upaya mangdene nyidayang matilar uli ditu.

Gelising crita panakne ane nemnem suba pada samah bulu kampidne, sakewala ane paling cenika dogen liglig reh tan pabulu. Suba kone inganan tengah lemeng, I Siap Selem matuturan teken panakne, “Nah cai-cai jani ajak makejang makeber abete sakaukud, matinggal uli dini. Yen enu pade nongos dini sinah amaha teken I Kuuk.”

Ditu lantas ane paling gedene nyumuin makeber, berber, burbur, suaak. Lantas matakon I Kuuk, “Ih Siap Badeng apa ento ulung?” 
“Inggih, daun tingkih ipan”. 
Buin makeber ane lenan, berber, burbur, suaak. “Siap Badeng apa ento ulung?” 
“Daun tiing ipan.” 
Makejang panakne suba makeber sakewala enu I Doglagan dogen. Dening ia tan pakampid dadi keweh pesan memenne, lantas kapituturin, “Cai dini kutang Meme, tan urungan cai lakar amaha teken I Kuuk. Nah ene pitutur Meme teken cai, yang di kadine cai bakal tagih amaha teken I Kuuk, kene abete masaut, “Inggih Jero Wayan ne mangkin kantun ben tiange belig, yang pungkuran sampun tiang gede makadi tumbuh kampid, irika ja becik ulam tiange daar jerone, keto abete masaut.”

Suba kone keto I Siap Selem makeber ninggal I Doglagan. Nu kone I Doglagan dogen pati sulsul kiak-kiak. Lantas kadingeh teken I Kuuk I Doglagan kiak-kiak padidiana.

”Kenken dadi I Olagan kauk-kauk padidiana, kija ya memenne? Beh ento jenenga ane ibi sanja orahanga don tiing, tingkih, timbul, ia jenenga makeber uli dini.” 

Lantas nyagjag panak kuuke makejang nagih ngamah I Doglagan, rencananne nagih pakpaka.

”Ih Jero Wayan mangkin da tadaha tiang, ben tiange kari belig malih pahit. Pungkuran yan sampun tiang ageng, tumbuh kampid, rah tiange akeh, ri kala irika rarisang sapakayunan!” 

Dadiannya kaidepang teken I Kuuk, kaingon kamelah-melahang. Critayang suba kone I Doglagan, bulunyane samah, janggarne janggar pulas, tlatahne lambih, lantas kema kone kuuke makejang nagih ngamah ia. “Inggih Jero Wayan, mangkin ja nyandang sampun tiang baksa, nanging wenten pisangken tiang ring jerone, keberang dumun tiang ping solas mangda sumbrah getih tiange becik ajengang jerone malih akeh keni. Ri sampune puput ping solas tiang makeber, rarisang sampun baksa titiang!” 

Dadi tutut I Kuuk lantas kakebur-keburang I Doglagan. “Inggih Jero Wayan mangkin malih apisan batekang pisan ngeberang!” Lantas kasangetang ngeberang kanti tegeh, bur I Doglagan nambung ngalih meme nyamane di tengah bete. Enggang bungutne I Kuuk, kauk-kauk ngaukin memenne, “Kenken ja baan Meme, cai, nyai demen ngugu munyinne, jani awake payu kado, nah endepang deweke!”

Kaambil saking :
* http://aryaoka.wordpress.com/pojok-bali-script/satua-bali-siap-selem/


naga basuki
Jani ada kone tutur-tuturan satua, Ida Betara Guru. Ida Betara Guru totonan malinggih ring Gunung Semeru, kairing olih putranidane mapesengan I Naga Basukih. Pesengan Idane dogen suba ngarwanang, I Naga Basukih terang gati suba putran Ida Betara Guru totonan maukudan Naga, marupa lelipi gede pesan sing keto jenenga?

Nah jani sedek dina anu, kandugi enu ruput pesan I Naga Basukih tangkil ring ajine. Baan tumben buka semengane I Naga Basukih Tangkil, dadi matakon Ida Betara Guru ring putrane, “Uduh nanak Bagus, dadi tumben buka semengan I Nanak nangkilin Aji, men apa jenenga ada kabuatan I Nanak ring Aji, nah lautan I Nanak mabaos!” Keto kone pataken Ida Betara guru ring putrane I Naga Basukih.

Ditu lantas I Naga Basukih matur ring Ajine, “Nawegang Aji Agung titiang kadi isenge ring sameton titiange sane wenten ring jagat Bali, makadi Betara Geni Jaya sane malinggih kocap ring Bukit Lempuyang, Betara Mahadewa kocap ring Gunung Agung, Betara Tumuwuh ring Gunung Batukaru, Betara Manik Umang ring Gunung Beratan, Betara Hyang Tugu di Gunung Andakasa, cutet ring sami sameton titiange sane wenten ring tanah Bali. Dening sampun lami pisan Aji, titiang tan pisan naanin mapanggih sareng sameton, nika mawinan titiang nunasang mangda sueca ugi maicain titiang lunga ka tanah Bali jaga ngrereh sameton titiange sami.”

Beh, mara keto kone aturne I naga Basukih, dadi di gelis Ida Betara Guru ngandika, “Uduh nanak Bagus, nah yan dadi baan Aji sampunang ja I Nanak lunga ka Bali buate lakar ngalih pasemetonan I Dewane. Nah apa lantas ngawinang dadi buka Aji mialang pamargan I Nanak, mapan gumi Baline totonan joh pesan uli dini. Buina yan lakar I Nanak ngalih gumi Baline, pajalane ngliwat pasih. Len teken totonan buat tongos sameton-sameton I Nanake malinggih madoh-dohan, selat alas suket madurgama. Kaparna baan Aji, minab lakar sengka baan I Nanak indike jaga mamanggih sameton. Buina yan pade I Nanak lunga, men nyen kone ajak Aji ngawaspadain utawi nureksain dini di Gunung Semeru.” Dadi keto kone pangandikan Ida Betara Guru buka anake mialang pajalane I Naga Basukih unduke lakar luas ka tanah Bali.

Baan isenge teken sameton, mimbuh baan dote nawang gumi Bali sing ya keto jenenga, dadi buin ngawawanin I Naga Basukih matur ring Betara Guru, “Nunas lugra Aji Agung, yening kenten antuk Aji mabaos, minab Aji ngandapang saha nandruhin kawisesan titiange. I wau Aji mamaosang jagat Baline selat pasih raris mialang pajalan titiange ka Bali, beh elah antuk titiang ngentap pasihe wantah aclekidek. Raris malih Aji maosang genah sameton titiange di Bali medoh-dohan, maselat alas suket madurgama, amunapi se ageng gumi Baline punika Aji? Kantun elah antuk titiang Aji. Yening Aji maicayang, punika Aji.” Dadi jeg keto kone aturne I Naga Basukih, jeg nyampahang gumi Baline di ajeng Ida Betara Guru.

Nah mapan keto kone aturne I Naga Basukih, men Ida Betara Guru jog kadi blengbengan kayunidane miragi atur putrane. Dados jog nyampahang gumi Baline, buin sadah elah kone baana nguluh mapan tuah amul taluhe geden gumi Baline. Sakewala pamuput ngandika Ida Betara Guru teken I Naga Basukih, “Nanak Bagus Naga Basukih, Aji sing ja buin lakar mialang pajalan I Nanak ka jagat Bali, nah majalan I Nanak apang melah!” Mara keto kone pangandikan Ajine, beh ngrigik kone I Naga Basukih, jog menggal-enggalan nunas mapamit ring Ida Betara Guru.

Nah jani madabdan kone I Naga Basukih buate luas ka Bali. Yan buat pajalane uli Gunung Semeru lakar ngojog Blangbangan. Di benengan majalane I Naga Basukih, asing tomploka jog pragat dekdek remuk. Telah punyan-punyanane balbal sabilang ane kentasin baan I Naga Basukih. Sing baan geden lipine ngranaang sing keto jenega? Biuna telah patlangkeb kutun alase mara ningalin I Naga Basukih.

Gelising satua tan ucap di jalan, jani suba kone neked di Blangbangan pajalane I Naga Basukih. Mapan edote apang enggal ja ningalin gumi Baline, dong keto ya jenenga, jani menek kone I Naga Basukih ka duur muncuk gununge, uli muncuk gununge totonan lantas I Naga Basukih ninjo gumi Baline. Bes gegaen ningalin uli joh lantasan, terang suba cenik tingalina gumi baline teken I Naga Basukih. Payu ngrengkeng I Naga Basukih, kene kone krengkenganne I Naga Basukih, “Beh bes sanget baana I Aji melog-melog deweke, suba seken gumi Baline amul taluhe dadi mahanga lakar keweh kone deweke ngalih sameton di gumi Bali. Dadi buka anake sing nyager I Aji teken kesaktian deweke.”

Nah keto ja kone pakrengkenganne I Naga Basukih. Dadi tusing pesan kone ia rungu wiadin anen pakrengkengane di ati tatonan kapireng olih Ida Betara Guru. Ida anak mula maraga mawisesa, maraga sakti, sakedap dini sakedap ditu, cara angin tuara ngenah. Dadi dugas I Naga Basukih ngrengkene masambilan ninjo gumi Baline uli muncuk gununge Ida Batara suba ditu, sakewala sing tingalina teken I Naga Basukih. Ida mula uning ngenah ilang.

Men jani mapan aketo lantasan pakrengkenganne I Naga Basukih, ditu lantas Ida Betara Guru jog nyeleg di sampingne I Naga Basukih tumuli ngandika, “Uduh nanak Naga Basukih nganti suba pindo pireng Aji I Nanak nyampahang gumi Baline, I Nanak ngorahang gumi Baline totonan tuah amul taluhe. Nah jani Aji kene teken I Nanak, yan saja gumi Baline tuah amul taluhe buka pamunyin I Nanake, nah ento ada muncuk gunung ane ngenah uli dini. Yan buat gununge ento madan Gunung Sinunggal. Jani yan saja I Nanak sakti tur pradnyan, Aji matakon teken I Dewa, “Nyidaang ke I Nanak nguluh gununge totonan? Yang suba saja mrasidaang I Dewa nguluh, nah kala ditu Aji ngugu teken kawisesan I Dewane.” Keto kone pangandikan Ida Betara Guru teken I Naga Basukih.

Beh payu makejengan I Naga Basukih, krana tusing naen-naen gati dadi jog nyeleg Ajine di sampingne. Dadi mapan aketo bebaos Ida Betara Guru, dadi matur I Naga Basukih, “Inggih Aji Agung, yang wantah Aji nitah mangda nguluh Sinunggale, maliha yan bantas amonika pakantenan jagat Baline, yening Aji maicayang jagat Baline jaga uluh titiang.” Keto kone aturne I Naga Basukih kaliwat bergah.

Malih Ida Betara Guru ngandika, “Cening Naga Basukih, nah ene titah Ajine ane abedik malu laksanaang!”

Jani madabdaban lantas I Naga Basukih lakar nguluh Gunung Sinunggale ane ada di tanah Bali uli di Gunung Blangbangane. Ditu I Naga Basukih ngentegang saha nuptupang bayu. Beh ngencorong paningalan I Naga Basukih neeng Gunung Sinunggale, yan rasa-rasaang tulen ja buka kedis sikepe di benengan nyander pitike kagangsaranne I Naga Basukih ngepet-ngepetang muncuk gununge.

Nah jani disubane neked di Bali, buina suba kacaplok Gunung Sinunggale, beh kaling ke lakar nguluh, ajin bantas mara muncukne dogen suba sing nyidaang I Naga Basukih ngepet-ngepetang muncuk gununge. Mapan kagedean lelipi sadah sambilanga maplengsagan mesuang bayu, dadi embid Gunung Sinunggale ane paek bena kelodne. Yan rasaang, beh cara munyin kerug sasih kaulu munyin doosanne I Naga Basukih amah kenyelne, masih tonden nyidaang nguluh Gunung Sinunggale.

Kacrita ne jani pelanan suba telah gading bayunne I Naga Basukih masih tonden nyidaang nguluh gununge. Undukne I Naga Basukih buka keto kaaksi olih Ida Betara Guru, mawanan di gelis Ida ngandika, “Nanak Naga Basukih, men kenken nyidaang apa tuara I Nanak nguluh Gunung Sinunggale?”

Mara keto kone patakon Ida Betara Gurune, emeh kaliwat kabilbilne madukan jengah kenehne I Naga Basukih. Sakewala buin telung keto ja lakar ngaba jengah, lakar pragat tuara nyidaang I Naga Basukih lakar nguluh Gunung Sinunggale. Kaling ke nguluh makejang, ajin nguluh muncukne dogen suba nandes. Dadi sambilanga masemu kabilbil matur I Naga Basukih ring Ida Betara Guru.

“Nawegang Aji Agung, kenak Aji ngampurayang indik titiange bregah saha ngandapang jagat Baline. Mangkin kenak Aji ngenenin upadarwa padewekan titiange baan titiang bregah!” Keto kone aturne I Naga Basukih, jegan pragat tinut teken sapatitah Ida Betara Guru.

Nah sasukat I Naga Basukih nongosin Gunung Sinunggale, kapah ada linuh, kapah ada blabar, buina tusing pesan taen ada angin slaung sajeroning Bali.

Nah, ada buka jani gunuge tegeh-tegeh di Bali, ento kone mawiwit uli Gunung Mahameru ane katurunang di Bali olih Ida Betara Guru.

Pragat suba satuane amonto.

Kaambil saking :
*http://aryaoka.wordpress.com/pojok-bali-script/satua-bali-naga-basukih/


I pucung
Kacrita ada koné tuturan satua, di Banjar Kawan, wewengkon Koripan ada anak pacul ngelah pianak muani adiri madan I Pucung. I Pucung koné gegaenné tuwah mapikat di cariké, nanging ké nyalah unduk pajalanné mapikat krana ia mikatin kedis masan padi tondén serab. Dadi tusing pesan koné ia taén maan kedis, wiréh tusing ada kedis ngalih amah krana padiné mara ngandeg beling, tondén pesu buah. Déning kéto, med-medan koné ia mapikat. Wadih mapikat ngalih kedis, jani I Pucung koné demen tekéning kuluk. Sakéwala, tingkahné masih soléh maidih-idihan, krana sabilang ia nagih ngidih konyong sik pisaganné begbeg ané idiha konyong ané mara lekad. Wiréh konyong ané nagih idiha enu cerik buina tondén kedat, kadéna konyongné enu buta, dadi buung dogén koné ia ngidih konyong. Mara kéto paundukan ané tepukina baan I Pucung pesu pedih kenehné, déning makejang ané kenehanga tusing taén misi.

Sasukat ento, kacrita I Pucung tusing pesan koné ia taén kija-kija buin, begbeg nyingkrung dogén jumahné. Ping kuda-kuda kadén suba bapanné nglémékin, apanga ia nulungin ka carik, nanging ia masih tusing nyak. Wiréh kéto solah pianakné, bapanné pedih koné kenehné tekén I Pucung, nanging ia tusing bani nglémékin wiadin nigtig I Pucung krana ia suba kelih. Bapanné memegeng cara togog nolih I Pucung nyingkrung di plangkané geris-geris sirep leplep.

Makelo-kelo, dadi demen koné I Pucung tekén anak luh. Sakéwala dedemenanné likad pesan, gedé kenehné ia, sawiréh ané dotanga sing ja ada lén putrin Ida Sang Prabhu Koripan. Ditu kéweh ia makeneh, ngenehang isin dedemenanné, budi morahan tekén bapanné tusing koné ia juari, déning suba ngasén kapining déwék gedeganga. Ngangsan ngibukang kenehné I Pucung wiréh dot énggal makurenan ngajak Ida Radén Galuh, nanging tusing ada jalan, mabudi ngalih ka puri ia tusing bani. Jani ngaé koné ia daya, apanga misi kenehné nyidayang makatang Radén Galuh.

Sedek dina anu, I Pucung kacritaang ka puri tangkil ring Ida Sang Prabhu. Mara teked di bancingah, tepukina ada koné parekan nglaut ia matakon, “Ih jero parekan, nawegang titiang nunas tulung ring jeroné, wekasang jebos titiang ka purian, aturang titiang jagi tangkil ring Ida Sang Prabhu!”

Masaut parekané, “Inggih, mangda becik antuk tiang ngaturang ring Ida Sang Prabhu, jeroné sapasira?”

“Aturang titiang I Pucung saking Banjar Kawan!”

Ditu lantas parekanné ngapurian matur ring Ida Sang Prabhu, “Nawegang titiang matur ring Palungguh I Ratu, puniki wénten kaulan Palungguh Cokor I Déwa mawasta I Pucung saking Banjar Kawan, ipun jagi tangkil ring Palungguh Cokor I Déwa.” Ngandika Ida Sang Prabhu, “Apa koné ada aturanga I Pucung tekén nira?”

“Matur sisip titiang Ratu Déwa Agung, parindikan punika tan wénten titiang uning.”

“Nah, lamun kéto, tundén suba ia mai!” Ngajabaang lantas parekané ngorahin I Pucung tundéna ngapuriang. Mara kéto, éncol koné pajalané I Pucung ngapurian. Sasubanné neked di ajeng Ida Sang Prabhu, lantas ia mamitan lugra.

“Ih to Cai Pucung, apa ada buatang Cai mai?”

Matur I Pucung, “Inggih matur sisip titiang Ratu Déwa Agung, wénten tunasang titiang ring Cokor I Déwa.”

“Nah, unduk apa ento Pucung? Lautang aturang kapining gelah!”

“Inggih sapunapi awinan ipun i pantun sané wau embud dados ipun puyung, kalih asuné sané wau lekad dados ipun buta?”

Ngandika Ida Sang Prabhu, “Yan unduk ento takonang Cai, nira tusing pesan nawang awinannyané buka kéto, men yan cara Cai, kénkén mawinan dadi buka kéto?”

“Parindikan punika tan kamanah taler antuk titiang. Nanging, yan banggayang Cokor I Déwa asapunika kéwanten, kamanah antuk titiang, gelis jaga rusak jagat druéné.”

“Men jani kénkén baan madaya, apanga guminé tusing uug?”

“Inggih yan kamanah antuk titiang tambet, becik mangkin karyanang banten paneduh aturang ring Ida Betara Dalem. Manawi wénten kasisipan Palungguh Cokor I Déwa, mangda sampunang Ida Betara banget menggah pamiduka!”

“Nah lamun kéto ja keneh Cainé, kema tegarang neduh ka pura Dalem! Sing ada sagét pawuwus saking Ida Betara Dalem kapining nira, nira lakar ngiring dogénan. Nah, antiang dini malu akejep, nira nu nundén panyeroané ngaé banten. Apang nyidaang maturan dinané jani, sedeng melaha jani dina tumpek. Yan suba pragat bantené, Cai men ngaturang ajak I Mangku Dalem ka pura!”

“Inggih, titiang masedéwék!” Kéto aturné I Pucung.

Gelisin satua, Sasubanné pragat bantené, majalan lantas I Pucung nyuun banten, ngojog kumah jero mangku.

“Jero Mangku, Jero Mangku, tiang nikaanga mriki mangda ngaturin Jero Mangku olih Ida Sang Prabhu, niki wénten upakara mangda ragan Jero Mangku ngaturang ring pura Dalem mapinunas mangda jagaté i riki rahajeng. Samalihipun banten puniki jeroné kandikaang makta ka pura. Tiang mapamit dumun abosbos jaga kayeh,” akéto baana melog-melog Jero Mangku baan I Pucung.

Sasubanné matur ulian ngéka daya tekén Jero Mangku, ditu lantas I Pucung énggal-énggal mapamit uli jeron dané Jero Mangku Dalem. Gelisin satua, apang tusing katara, silib koné pajalanné I Pucung ngojog pura Dalem tur nglaut ia macelep ka palinggih gedong kamulan ané tanggu kelod. Sawatara ada koné apanginangan ia mengkeb ditu, rauh lantas Jero Mangku makta banten ngojog palinggih sik tongos I Pucungé mengkeb. Suba kéto lantas koné Jero Mangku ngaturang banten saha mapinunas tekén Ida Betara mangdané guminé di Koripan manggih karahayuan!

Sasubanné Jero Mangku suud ngantebang, ngomong lantas I Pucung uli jumahan gedongé, mapi-mapi dadi Betara, kéné koné munyinné, “Ih, Cening Mangku pérmas Irané, nyén nundén sapuh Ira mai maturan nunas kaluputan tekén Nira?”

Masaur Jero Mangku, “Inggih titiang kandikayang antuk damuh Palungguh Betara, Ida Sang Prabhu nunas kaluputan ring Palungguh Betara, déning pantuné wau lekad puyung kalih asuné wau lekad ipun buta.”

Buin ngomong I Pucung, “Ih, Cening Mangku, Nira ngiangin lakar ngicén kaluputan nanging yan Sang Prabhu ngaturang okanné Radén Galuh kapining Ira!” Jero Mangku ngadén munyin I Pucung pangandikan Ida Betara, lantas dané budal. Teked di jabaan purané Jero Mangku mrérén di batan punyan binginé sambilang dané ngantiang I Pucung.

Buin akejepné pesu lantas I Pucung uli gedongan palinggih kamulan nglaut ia maekin Jero Mangku sedek ngetis tur matakon, ”Sapunapi Jero Mangku, wénten minab wacanan Ida Betara?” Jero Mangku Dalem lantas nuturang buat pamargin danéné mapinunas kadagingan patuh cara munyin I Pucung mapi-mapi dadi Betara nguluk-nguluk ragan dané Jero Mangku cara itunian. Buina suud nutur kéto, Jero Mangku lantas nganikain I Pucung, “Nah, Pucung melah suba Cai ka puri ngaturang tekén Ida Sang Prabhu pangandikan Ida Betara. Bapa tusing ja bareng kema, wiréh jumah ada tamiu ngantiang!” Déning kéto pangandikan Jero Mangku, dadi kendel pesan I Pucung, déning guguna pamunyin déwékné tekén Jero Mangku, saha lantas ia majalan ngapurian.

Sasubanné I Pucung nganteg di purian, ngandika lantas Ida Sang Prabhu, “Men, kénkén Pucung buat pajalan Cainé mapinunas, ada pawecanan Ida Betara tekéning Cai? Tegarang tuturang apang gelah nawang!”

Matur I Pucung, “Inggih wénten Ratu Déwa Agung. Asapuniki wecanan Ida Betara ring titiang. “Ih, Cening Pucung, kema aturang wecanan Irané tekén gustin Ceningé, buat pinunas sasuhunan Ceningé, Nira lédang lakara ngicénin ida kaluputan mangdané guminé karahayuan, nanging yan ida kayun ngaturang okanné, Ida Radén Galuh tekén Nira!” Asapunika pangandikan Ida Betara ring sikian titiang. Inggih, sané mangkin asapunapi pakayunan Palungguh Cokor I Déwa, déning asapunika pakayunan Ida Betara?”

“Nah yan kéto pakayunan Ida Betara, anaké buka gelah sing ja bani tulak tekén pakayunan Idané. Yan suba guminé nemu karahayuan, gelah dong ngaturang dogén. Ento mara abesik putran gelahé karsaang Ida Sasuhunan, kadi rasa makadadua, gelah pastika lakar ngaturang.” Ditu buin koné ngendelang dogén kenehné I Pucung déning suba tingas pesan sinah lakar kaisinan idepné nganggon Radén Galuh kurenan.

Matur buin I Pucung, “Inggih yan asapunika pikayunan Palungguh Cokor I Déwa, margi rahinané mangkin ratu, aturang putrin Cokor I Déwa, Ida i nanak Radén Galuh ring Ida Betara mangda gelis kasidan pinunas Cokor I Déwa, rahajeng jagat Koripané! Titiang ja ngiringang Ida, jaga aturang titiang ring Ida Betara Dalem.” Mara kéto aturné I Pucung, ditu lantas Ida Sang Prabhu ngandikain parekanné apanga ngaturin okané lanang Ida Radén Mantri, kandikaang ngapurian. Ida Radén Mantri sedek koné di jabaan. Majalan lantas i parekan ka jabaan ngaturin Ida Radén Mantri. Ida Radén Mantri raris ngapurian tangkil ring ajinné.

Ngandika Ida Sang Prabhu, “Cening Bagus Radén Mantri I Déwa, nah né jani Bapa ngorahin Cening, buat arin Ceningé Radén Galuh karsaanga tekén Ida Betara Dalem. Bapa lakar ngaturang i anak Galuh tekén Ida Betara, déning Bapa tuara bani tekéning anak tuara ngenah, buina apanga guminé karahayuan. Wiréh mula kéto swadarmaning dadi agung, tusing dadi mucingin apa buin pangandikan Ida Betara ané tusing kanten. Yan Bapa tusing ngaturang adin I Déwané, pedas rusak jagaté. Men, cening kénkén kayuné?”

Matur Ida Radén Mantri, “Inggih yan sampun asapunika pakayunan Guru Aji, titiang tan panjang atur malih. Lédang té pakayunan Guru Aji kémanten.”

Déning kéto aturné Radén Mantri, lantas I Patih kandikaang nuunang peti lakar genah I Radén Galuh. Sasubanné Ida Radén Galuh magenah di petiné, lantas petiné kancinga tur seregné tegulanga di duur petiné.

Ngandika Ida Sang Prabhu, “Ih Cai Pucung, nah né suba pragat i nanak Galuh mawadah peti, kema suba tegen petiné aba ka pura Dalem aturang i nanak Galuh ring Ida Betara. Né seregé di duur petiné mategul. Da pesan Cai nyemak seregé ené, depin dogén dini, satondén Cainé nganteg di pura. Buina ingetang pabesen gelahé, yén Cai makita manjus di jalan, pejang petiné di duur pundukanné tur seregné depang masih ditu mategul!”

Sasubanné I Pucung polih pangandikan Ida Sang Prabhu tur ia ngresep tekén pawecananidané ditu ia matur, “Inggih, titiang sairing,” kéto aturné lantas ia majalan negen petiné misi Ida Radén Galuh. Mimih, magrétgotan koné ia negen petiné ento, nanging baan kendelné lakar maan kurenan okan Ida Sang Prabhu, dadi tusing koné aséna baat. Kacrita di jalan, I Pucung nepukin tukad ané yéhné ening, dadi prajani pesu koné kenyelné I Pucung. Kadaut baan ening yéh tukadé tur bedakné tan kadi-kadi, ditu ia marérén nglaut manjus ka tukadé. Petiné pejanga baan I Pucung di duur pundukané katut seregné kadi pangandikan Ida Sang Prabhu. Di makiréné ia tuun lakar kayeh, matur I Pucung tekén Radén Galuh, “Ratu Radén Galuh, Cokor I Déwa driki dumun, kénakang kayuné driki. Titiang ngaonin Cokor I Déwa ajebos, titiang jaga tuunan manjus, déning ongkeb pisan tan dugi antuk titiang naanang kebusé, asapunika taler bedak tiangé tan kadi-kadi.” Déning Ida Radén Galuh mawadah peti dadi tusing koné pirenga atur I Pucungé.

Suud I Pucung matur kéto, tuunan lantas ia ka tukadé kayeh. I Pucung klangen tekén tis yéh tukadé kanti tusing inget tekén Radén Galuh, ia makelo manjus sambilanga mlamlaman. Ditu rauh lantas Ida Radén Mantri sameton Ida Radén Galuh nandan macan pacang anggén ida ngentosin sametoné. Sasubanné Ida Radén Mantri rauh sik tongos petiné ento, ngelisang raris Ida Radén Mantri nyereg petiné tur kamedalang ariné. Sasubanné Ida Radén Galuh medal, jani macané koné celepang ida tur kakancing, seregné buin koné genahang ida duur petiné. Suud kéto, gelis-gelis koné Ida Radén Mantri malaib sareng Ida Radén Galuh budal ka Koripan. Buat isin petiné kasilurin, tusing koné tawanga tekén I Pucung.

Sasubanné I Pucung suud manjus, lantas ia menekan. Teked ba duuran dingeha koné munyi krasak-krosok baan I Pucung di tengah petiné. Ngomong lantas I Pucung, “Inggih Ratu Radén Galuh, menggah manawi Cokor I Déwa dados krasak-krosok wau kaonin titiang manjus. Margi mangkin Cokor I Déwa budal kumah titiangé, drika mangkin Cokor I Déwa malinggih sareng titiang. Cokor I Déwa pacang anggén titiang kurenan. Samalihipun, titiang sampun nyiagayang Cokor I Déwa woh-wohan luir ipun: buluan, salak, croring, miwah manggis. Punika pacang rayunan Palungguh Cokor I Déwa sampun wénten jumah titiang katragianang antuk panyeroan Palungguh Cokor I Déwa, titiang maderbé mémé. Sampunang té kénten menggah Cokor I Déwa, mangkin iringa ja Cokor I Déwa budal.”

Gelisin satua, majalan lantas ia I Pucung ngamulihang negen petiné. Sasubanné neked jumahné, kauk-kauk lantas I Pucung ngaukin méménné, “Mémé, mémé, ampakin tiang jlanan, tiang ngiring Ida Radén Galuh mulih. Tiang anak suba icéna nunas Ida Radén Galuh tekén Ida Sang Prabhu. Makedas-kedas men Mémé di jumahan metén icangé apang kedas, krana tiang lakar nglinggihang Ida ditu, uli semengan Ida tondén ngrayunang.” Méménné tusing ja ia nawang keneh panakné, slegagan koné ia mara ningeh pamunyin panakné buka kéto. Dadi ampakina dogén koné I Pucung jelanan tur I Pucung ngénggalang macelep kumah metén saha éncol ngancing jelanan uli jumahan. Petiné, pejanga koné baan I Pucung di pasaréané.

Critayang jani suba tengah lemeng mémé bapanné I Pucung suba koné pada leplep sirepné, ditu lantas I Pucung buin ngomong ngrumrum isin petiné, “Inggih Ratu Radén Galuh, matangi Cokor I Déwa, niki sampun wengi, mriki mangkin Palungguh Cokor I Déwa merem sareng titiang!” Suud ia ngomong kéto, lantas petiné ento serega tur ungkabanga. Mara petiné ento ungkabanga, méméh déwa ratu tangkejutné I Pucung, wiréh petiné misi macan. Tondén maan mapéngkas, sagét macané ané ada di tengah petiné makecos nyagrep saha nyarap I Pucung. Ditu I Pucung lantas mati sarap macan.

Buin mani semenganné, dunduna lantas ia tekén méménné uli diwangan, déning suba tengai I Pucung tondén bangun uli pasaréan. Méménné narka tur ngadén panakné sajaan ngajak Radén Galuh. Kanti ping telu koné méménné makaukan, masih tusing koné ada pasautné I Pucung uli tengahan meténé. Wiréh kéto, méménné koné lantas ninjak jelananné. Mara mampakan don jelananné, magruéng koné macané jumahan. Ditu makesiab méménné I Pucung saha prajani lantas buin ngubetang jelanan meténé. Sasubanné macané kakancing ditu lantas ia gelur-gelur ngidih tulungan tekén pisagané. Liu pada anaké nyagjagin mémén I Pucung saha sregep pada ngaba gegawan. Macané laut kaiterin di jumahan metené tekén kramané, ada ané numbak uli di sisi, ada ané nimpug aji batu, kéto masi ada ané nulup. Gruéng-gruéng macané kena tumbak, lantig saang kandikan saha glebugin batu bulitan ané gedé-gedé. Wiréh kakembulin, mati lantas koné macané totonan. Sasubanné i macan mati, mulihan lantas méménné I Pucung ka tengah meténné, dapetanga panakné suba mati tur nu tulang-tulangné dogén.

Kaketus saking :
* http://imadesudiana.wordpress.com/category/satua-bali/


I lutung teken kekua
Ada tuturan satua I Lutung teken I Kekua. I Lutung sedek masayuban di beten kayune, saget dingeha I Kekua nyesel iba, kene munyine, " Beh, kene lacure, masan ujan-ujan keweh pesan ngalih amah, yen makelo kene, sing buungan deweke lakar mati". Mara ningeh munyi keto I Lutung maekin tongose ento. Saget tepukina I Kekua berag akig, sajan mirib tuna amah.

Lantas I Lutung ngomong nimbal, "Ih Kekua, suud monto maselselan. Ne awake nepukin tongos melah diru dauh tukad cengcenge ada pondok, ento pondok I Kaki Perodong. Disisin abiane bek ada punyan biu. Abulan ane suba liwat awake maan liwat ditu. Buine liu wayah-wayah, mirib jani suba pada nasak". 
Beh, prejani ilang sedukne I Kekua, mara ningeh orta keto. Demen kenehne lakar ngamah biu nasak, laut ia masaut enggal, " Aguh Sang Lutung, yen keto apa kaden melahne, nanging kenken kema, sawireh pondoke ento joh, tukad cengcenge linggah, buina keweh pesan ngliwat". 
Mara keto munyine I Kekua, lantas ILutung masaut, " Beh, belog iba Kekua! Cai kaden dueg nglangi, yen tuah cai satinut, jalan kema sibarengan. Gandong awake ngliwatin tukad, suba neked ditu, awake menek punyan biu, cai ngantosang beten di bongkolne. Yen maan biu tetelu, cai abesik awake dadua".

Gelisang satua enggal, majalan kone ajaka dadua ngliwatin tukad cengcenge, I Lutung magandong ditundun I Kekuane. Ngesir pejalane I Kekua nut yeh, wireh ia dueg nglangi. I Lutung sambilanga kejengat-kejengit negak ditundun I Kekuane. Enggal kone nganteg disisin tukade, lantas bareng majalan, tur saget ngenah ada pondok. Pondoke ento gelah I Kaki Perodong ditu lantas I Lutung tolah-tolih ngiwasang I Kaki Perodong.

Kekaden I Lutung pondoke suung, ngenggalang ia menek punyan biu ane sedeng mabuah nasak. I Kekua ngantosang di bongkol punyan biune.

Gelisang satua I Lutung ngempok biu masane nasa duang bulih, tur peluta amaha maka dadua. I kekua baanga kulitne dogen. Makelo-kelo I Kekua gedeg sawireh I Lutung tusing satunit teken janji. Jeg ia pragat maan kulit biune dogen. Sedeng iteha I Lutung ngamah biu, lantas teka I Kaki Perodong ngaba tumbak lanying tur ngomong, " Bah, ne I Lutung ngamah biune, jani lakar matiang!". I Kekua mengkeb di beten punyan biune, Kaki Perodong majalan adeng-adeng ngintip I Lutung.

I Lutung kaliwat demen kenehne ngamah biu nasak, tusing tau teken ketekan baya, iteh ngamah biu nasak di punya. Sedeng iteha I Lutung ngamah biu lantas katumbak baan I Kaki Perodong beneng lambungne. I Lutung maglebug ulung ka tanahe lantas mati. Bangken I Lutung tadtade kapondoke ban I Kaki Perodong.

Keto suba upah anake demen mamaling tur demen nguluk-nguluk timpal.(*bb/stb)


Lutung teken I kambing
Critayang I Lutung malali-lali di sisin alase tepukina I kambing sedek medem beten kayune ngrembun. I Lutung munyine manis nyapatin, "yeh sedeng melaha I Kambing dini. Jalan mesekaa ngae abian kacang lindung. Manian apa ada pupunin !" I Kambing nyautin dabdab, "kenken baan nabdabang apang nyak manut paedumane ? Mani puan apang eda ngranayang rebat matimpal".

I Lutung munyinne getar nyauitin. "kene ento kambing, saluir edon iba ane ngelahang, sekancan buah wake ane muponin. Asing ane lenyok teken subaya apang tusing nepukin rahayu". I Kambing manggutan sarwi ngomong, "nah wake ane nyadia nginutin munyin ibane".


suba pragat subayane ajak dadua, lantas ngawitin ngae abian. I kambing ngedeng tenggala, I Lutung ngatehang uli duri. I Kambing tundune telah kapecutin, kanti balan-balan pajlantah, sasubane lanyah ajaka dadua seleg mamula kacang.

Critayang jani suba mentik melah kacange, sabilang medon amaha baan I Kambing, "bah yen kene undukne pocol makaronan ngajak I Kambin ? Buin pidan kacange lakar mebuah ? Makejang done liglig amah kambing.(*bb/stb)


Kaketus Saking :
* Buku Pupulan Satua Bali


I belog
Ada katuturan satua anak belog. Baan belogne ia adanina I Belog. Sedek dina ia tondena meli bebek ka peken teken memene. Ditu lantas ia nyemakin memene pis. Lantas memene buin ngomong, kema jani cai engal-enggal ka peken, terus meli be dadua di tongos dagang bebeke.


Disubane I Belog neked di peken, kema-mai ia ninggalin dagang bebek sakewala ia ngenjuhang pipis dasa tali rupiah. Jero niki jinah, tiang meli bebek dadua. Bebeke aukud aji Rp. 4000. Lantas dagang bebeke ngemaang I Belog susuk bui Rp. 2000. Disubane maan meli bebek lantas I Belog mulih.

Kacrita ia ngemulihang, tur ngaliwatin tukad linggah. Ditu lantas bebeke ngeleb. Maka dadua bebeke ngelangi di tukade. I Belog bengong ninggalin bebeke kambang tur ia ngrengkeng kene. Beh, bebek puyung bakat beli. Awake nagih bebek mokoh tur baat, sakewala bebek puyung baanga. I Dewek belog-beloga. Lantas bebeke tusing ejuka tur kalahina mulih.

Disubana I Belog neked jumahne, ajinanga baan memene tuara ngaba bebek. Memene ngomong, ih belog encen bebeke? Masaut I Belog, "maan ja icang meli bebek, nanging puyung icang adepina teken dagang bebeke. Lantas bebeke leb di tukade, tur ngelangi. Buina laut ulah icang sawireh meli bebek puyung tuara ada gunane.

Ditu lantas I Belog welanga baan memene. Keto upah anake belog, tuara ngresep teken munyi. Bebeke mula kambang yan ia lebang di tukake dalem.(*bb/stb)

Kaketus saking :
* Buku Pupulan Satua Bali


Sang nandaka miwah prabu singa kapisuna
Kacrita di alas Malawane ada kone lembu jagiran aukud, madan Sang Nandaka. Ane dadi rajan alase ditu Sang Prabu Singa. Panjaknyane sawatek asu alase. Pinaka pepatih madan Patih Sambada, I Nohan teken I Tatit. Sang Nandaka muah prabu Singa, masawitra becik-becik. Sang Nandaka ngelarang kapanditan.


Sang Prabu Singa nyambran dina mlajahin tutur kadarman nginutin solah Sang Nandakane sadina-dina mamukti padang, suud mamati-mati, suud mamangsa daging. Dening keto keweh sawatek asune, krana tusing bisa neda padang, ambengan muah don-donan. Ditu lantas paum di batan kayu kalikukune.

I Tatit ngraos teken I Patih Sambada, nerangang panjake pada kasengsaran, berag aking. Masaut Patih Sambada sada kenyem, " ih, ento cai pada makejang, yan kapineh baan I dewek, pasawitran Ida Prabu Singa teken Sang Nandaka tusing adung. Krana bina paksa len kapti, artinne len soroh len tetujone. Jani dewek ngalih daya upaya apang Prabu Singa palas teken Sang Nandaka. "Mara keto lega pesan keneh asune makejang, lantas paumane maluaran.

Nemonin dewasa melah, I Sambamda nyilib nangkil ring Sang Nandaka, ane sedek masayuban di beten kayu bingine. I Sambada ngenggalang nyumbah lantas matur. "Inggih Ratu Pranda mungguing kabecekin pasawitran I ratu ring Sang Prabu Singa nenten nyandang baosang. Sakewenten ampurayang pisan, sane mangking Sang Prabu Singa nyesel raga, antuk kadropon makanti ring I ratu. Ida wantah eling ring raga nilar sesanan ratun buron. Ida ngandika sapuniki, "jani awake tau teken unduk I Lembu, tingkahne corah mapi-mapi sadu. Yadiapin I Lembu matanduk nyanyap, awakne gede, sing keweh awake, ngalap kapatianne".

Keto aturne I Sambada ngadu ada, lantas ia mapamit. Tan kacritayang di jalan, I Sambada suba tangkil teken Sang Singa, nyumbah-nyumbah matur, "Inggih, Ratu Sri Mregapati, titiang nunas ampura! Titiang polih tangkil ring Sang Nandaka. Dane maosang dahat singsal pamargin cokor I Dewane. "sapunike pangandikan dane, "cai Sambada, bapa nuturin cai, buat jelen laksana singane. Tusing pesan ia ngelah idep kapiwelasan, kabatek baan lobanne kaliwat. Punika patut kayunin I Ratu, sampunang I Ratu tleman! Gelisang pegatang pasawitran I Ratune ring I Nandaka. "Sang Prabu Singa kipak-kipek sarwi mapineh-pineh, "tanpa guna tresnan deweke teken I Nandaka! Jani mula sewayan deweke masiat nglawan Nandaka".

Sang Prabu Singa lantas bangun, gegancangan majalan kairing baan I Sambada, I Nohan, I Tatit muah asune makejang, nuju tongos Sang Nandakane.

Sesubane neked di arepan Sang Nandakane. Sang Prabu Singa ngelur ngajengit, tumuli nyagrep baong Sang Nandakane, getihne muncrat. Sang Nandakane ngawales nyenggot, beten lambung Sang Prabu Singane. Pamuputne makadadua ngemasin, pada purusa di payudan.

Nah, tangarin pesan pisunane, krana pisunane manganan teken pedang, sida nguugang pasawitran, kulawarga, banjar muah desa.(*bb/stb)

Kaketus saking :
* Buku Pupulan Satua Bali


Bawang teken kesuna
Minab satua bali niki sampun akeh sane uning. Ceritane mirib ring satua "Bawang Putih dan Bawang Merah". Cerita indik kalih anak istri sane masemeton, sakewanten mabinan pisan tingkah lan laksanane. Inggih pang tem makeh tiang matur, ngiring lanturang ngawacen.


Ni Bawang Teken Ni Kesuna

Ada tuturan satua anak makurenan, ngelah kone pianak luh-luh duang diri. Pianakne ane kelihan madan Ni Bawang, ane cerikan madan Ni Kesuna. Akuren ngoyong kone di desa. Sewai-wai geginane tuah maburuh kauma.

Pianankne dua ento matungkasan pesan solahne. Tan bina cara gumi teken langit. Solah Ni Bawang ajaka Ni Kesuna matungkasan pesan, tan bina cara yeh masanding teken apine.

Ni Bawang anak jemet, duweg megae nulungin reramanne. Duweg masih ia ngraos, sing taen ne madan ngraos ane jelek-jelek. Jemet melajang raga, apa-apa ane dadi tugasne dadi anak luh. Marengin meme megarapan di paon, metanding canang, sing taen leb teken ajah-ajahan agamane. Melanan pesan ngajak nyamane Ni Kesuna. Ni Kesuna anak bobab, male megae, duweg pesan ngae pisuna, ento makrana memene stata ngugu pisadun Ni Kesuna ane ngorahang Ni Bawang ngumbang di tukade ngenemin anak truna.

Sedek dina anu, dugase ento sujatine Ni Bawang mara suug nglesung padi laut kayeh sambilanga ngaba jun anggon ngalih yeh. Krana ngugu munyin Ni Kesuna, ditu Ni Bawang lantas tigtiga, siama aji yeh anget tur tundena magedi.

Ni Bwang laut megedi sambilange ngeling sigsigan. Di subane ngutang umah, neked kone ye di tukade ketemu ajak kedis crukcuk kuning. Ditu i Kedis Crukcuk Kuninge kapilasa teken unduk Ni Bawange. Ni Bawang gotola, baanga emas-emasan, marupa pupuk, subeng, kalung, bungkung, gelang muah kain sutra.
 

Sesukat Ni Bawang ngelah panganggi ane melah-melah buka keto, ia nongos di umah dadongne. Tusing taen ye mulih ke umah reramanne. Kacrita jani Ni Kesuna kone nepukin embokne mapanganggo melah-melah, laut ia nakonang uli dija maan panganggo buka keto.

Disubane orahina teken Ni Bawang, ditu laut Ni Kesuna metu kenehne ane kaliwat loba. Edot ngelahang penganggo lan priasan ane bungah buka ane gelahang embokne. Krana ento, lantas Ni Kesuna ngorahin memenne nigtig ukudane apang kanti babak belur.
 

Sesubane katigtig, lantas ia ngeling sengu-sengu ka tukade katemu teken I Kedis Crukcuk Kuning. Kacrita jani I Crukcuk Kuning ngotol ukudan Ni Kesunane, isinina gumatat-gumitit. Neked jumah ditu lantas gumatat-gumititte ento ane mencanen Ni Kesuna kanti ngemasin mati.

Keto suba upah anak ane mrekak, setata demen mapisuna timpal, sinah muponin pala karma ane tan rahayu.

Kaketus saking :
* Buku Kusumasari III


Men tiwas teken men sugih
Nenten emed-emed titiang ngamosting satua-satua bali ring artikel-artikel blog niki. Boya je santukan titiang kekirangan bahan anggen postingan ring blog niki. Wantah santukan makeh sane dados i raga sareng sami ambil ring satua-satua puniki inggihan nika nasehat-nasehat utawi tatuwek-tatuwek indik hidup sawai-wai. Contone ring satua "Men Sugih Teken Men Tiwas" puniki.


Men Sugih Teken Men Tiwas

Ada katururan satua Men Sugih teken Men Tiwas. Men Sugih anak sugih pesan, nanging demit tur iri ati, jail teken anak lacur. Men Tiwas buka adane tiwas pesan, nanging melah solahne, tusing taen jail teken timpal. Men Tiwas geginane ngalih saang ke alase lakar adepa ka peken.

Nuju dina anu, Men Tiwas ka umah Men Sugih ngidih api. Ditu Men Sugih ngomong, "Ih cai Tiwas, alihin ja icang kutu, yen suba telah kutun icange, nyanan upahina baas". Laut Men Tiwas ngalihin kutu Men Sugihe. Suba tengai mara suud. Men Tiwas upahina baas acrongcong, ngenggalang lantas baasne abana mulih laut jakana.

Men Sugih jumahne buin masiksikan, maan kutu aukud. Ngenggalang ia ka umah Men Tiwase, laut ngomong, "Ih cai Tiwas, ene icang maan kutu aukud, jani mai uliang baas icange ituni". Masaut Men Tiwas, "Yeh, baase ituni suba jakan tiang". Masaut Men Sugih, "Nah, ento suba aba mai anggon pasilih!". Nasine ane makire lebeng ento laut juanga konyang ka pancine abana mulih baan Men Sugih. Nyanane buin teka Men Sugih, "Ih Tiwas, tuni Nyai ngidih api teken saang icange". Lantas api teken saange apesel gede juanga baan Men Sugih. Men Tiwas bengong mapangenan baan lacurne buka keto.

Buin manine Men Tiwas tundena nebuk padi baan Men Sugih lakar upahina baas duang crongcong. Men Tiwas nyak nebuk kanti pragat, upahina baas duang crongcong, laut encol mulih lantas nyakan. Men Sugih lantas nyeksek baas, maan latah dadua. Encol ia ka umah Men Tiwas laut ngomong, "Ih Tiwas ene baase enu misi latah dadua, jani uliang baas icange, yen suba majakan ento suba aba mai".

Sedek dina anu Men Tiwas luas ka alase, krasak-krosok ngalih saang. Saget teka Sang Kidang laut ngomong, "Men Tiwas apa lakar alih ditu?" masaut Men Tiwas, "Tiang ngalih saang teken paku".
 
"Lakar anggon gena ngalih paku?"
Masaut Men Tiwas, "Lakar anggon tiang jukut".
"Ih Tiwas lamun nyak Nyai nyeluk jit icange, ditu ada pabaang nira teken Nyai!"

Lantas Men Tiwas nyak nyeluk jit kidange, mara kedenga, limane bek misi mas teken selaka. Suud keto Sang Kidang ilang, Men Tiwas kendel pesan lantas mulih. Teked jumah ia luas ke pande ngae gelang, bungkung teken kalung. Men Tiwas jani sugih nadak, pianakne makejang nganggo bungah, lantas ia pesu mablanja. Tepukina Men Tiwas teken Men Sugih. Delak-delik ia ngiwasin pianak Men Tiwase. Buin manine Men Sugih mlali ka umah Men Tiwase matakon, "Ih Tiwas, dija Nyai maan mas selaka liu?". Masaut Men Tiwas, "Kene embok, ibi tiang luas ka lase ngalih saang teken paku lakar jukut, saget ada kidang, nunden tiang nyeluk jitne. Lantas seluk tiang, mara kedeng tiang limane ditu maan emas teken selaka liu." Mare ningih keto. Men Sugih ngencolang mulih.

Manine Men Sugih ngemalunin luas ke alase, Men Sugih nyaru-nyaru buka anak tiwas, krasak-krosok ngalih saang teken paku. Saget teka Sang Kidang, "Nyen ento krasak-krosok?". Masaut Men Sugih, "Tiang Men Tiwas, uli puan tiang tuara nyakan". Men Sugih kendel pesan kenehne. Lantas masaut Sang Kidang, "Ih Tiwas, mai seluk jit nirane!". Mara keto lantas seluka jit kidange, laut kijem jit kidange, Men Sugih paide abana ka dui-duine. Men Sugih ngeling aduh-aduh katulung-tulung,"Nunas ica tulung tiang, tiang kapok!". Teked di pangkunge mara Men Sugih lebanga, awakne telah babak belur tur pingsan. Disubane inget ia magaang mulih. Teked jumahne lantas ia gelem makelo-kelo laut ngemasin mati. Keto suba upah anake lobha tur iri ati.


I lacur
Kacerita ring gumi Dahane ada kone anak cerik madan I Lacur. I mula anak kaliwat lacur pesan, nanging jemet megae tur tusing taen jail teken timpal. Ia nyak nulungin timpal ane kena baya tur sing taen nolak yen ada anak ane ngorin ye megae. Ia jemet pesan, ne mawinan liu anake ane olas lan sayang teken ia. Buine ia duweg pesan, yen orin a cepok ia langsung bisa. Ento masih mawinan liu timpal-timpalne demen ngajakin ia mlali sawai-wai.

Sedek dina anu ada kone layangan memegat tur engsut di punya kayune. I Lacur ajake timpal-timpalne nnguber layangane ento. Ditu I Klaleng timpal I Lacure ane taen mlegendahang I Lacur menek ka punyan kayune ento ngalih layangan. Tonden teked baduur I Klaleng ulung. Ngaduh-ngaduh I Klaleng ngorang sakit. Mirib suba elung batisne. Ditu lantas I Lacur ngandong I Klaleng mulih ka umahne. Diapin je I Klaleng taen mlegendahang dewekne, I Lacur nyak masih nulungin I Klaleng. Ditu Lantas I Klaleng nyuksemaang pesan parisolahne I Lacur.

Buin manine I Lacur ka alase ngalih don-donan lakar anggona jukut. Joh pesan ia nyeluksuk alase ngalih don-donan. Sing kerasa suba makelo ia di tengah alase. Saget ia nepukin pondok melah pesan, pondoke ento kalintang asri. Meled kenehne I Lacur singgah ke pondoke ento. Mara ia tau ane nongos di pondoke ento Ki Dukuh Sakti. Kawastanin Ki Dukuh Sakti santuka dane wikan pesan ngubadin anak sakit tur masih duweg masastra. Ditu lantas I Lacur ajaka nongos di pondoke tur kaajahin maubad-ubadan tur masastra.

Makelo-kelo I Lacur nau pesan mondok di pondokne Ki Dukuh Sakti. Mula sangkaning panumaya I Lacur enggal dadi midep nunas ajah teken I Kaki Dukuh. Ia enggal nerima pelajahan ane kaajahin olih Ki Dukuh. Ento ulian I Lacur nak mula jemet tur rajin melajah. Tusing taen ye nungkas apa ne kaajahin olih I Kaki Dukuh. Ento mawinan I Lacur enggal bisa ngubadin tur duweg masastra.

Disubane makelo mondok, saget ada orta Ida Raden Galuh Daha sungkan banget ring puri. Ditu lantas Dane Jero Dukuh mapica tamba tur ngandika apanga I Lacur ngaturang tambane ka puri tur nambanin Ida Raden Galuh.

Laut mejalan I Lacur ka Puri Daha. Gelisang cerita, sangkaning titah Hyang Widhi, dadi gelis Ida Raden Galuh kenak kadi jati mula. Makejang wong purine ledang pisan. Pamuputne I Lacur kaicen paica marupa tanah carik, tegal muah umah pakarangan tur kaadegang dadi Manca Agung ring puri Daha. Sasukat ento I Lacur kagentosin adan madan I Subagia. Keto suba upah anake jemet tur rajin melajah. Sinah pungkuran bakal nemu bagia.(*bb/stb)

Pan baling tamak
Minab semeton Bali sami kari eling ring satua bali puniki. Satua bali sane nyritayang anak ane liu ngelah daya. Dumun tiang demen pesan ke satua puniki. Ceritane lucu pesan. Napi malih guru Bahasa Bali tiange daweg SD duweg pesan mesatua. Nika mawinan tiang demen pesan yen maan pelajahan mesatua bali. Inggih niki anggen "mereview ulang" malih kenangan daweg kari melajah ring SD.

Pan Balang Tamak

Ada reko anak madan Pan Balang Tamak, maumah di désa anu. Kacrita ia sugih pesan tur ririh makruna, muah tuara nyak kalah tekén pada timpalné di déśa totonan. Baan té saking kruna daya upayané anggona ngamusuhin déśané. Yén upamaang dayan Pan Balang Tamaké, patuh buka bun slingkad lutungé, baan saking beneh. Ento kranané Pan Balang Tamak sengitanga baan désané. Yén tuah dadi baan désané, apanga ia makisid wiadin mati apanga sing ada enu nongos di désané totonan. Baan té tra ada mintulin pagaén désané, bakal ngaénang dosan Pan Balang Tamaké ento.

Di sedek dina anu paum désané bakal nayanang Pan Balang Tamak, mangdéné ia kena danda. Lantas panyarikan désané nundén ngarahin Pan Balang Tamak, kéné arah-arahné, ”Ih Pan Balang Tamak, mani semengan mara tuun siap, désané luas ka gunung ngalih kayu, bakal anggon menahin balé agung. Nyén ja kasépan, bakal danda.” Kéto arah-arahé tekén Pan Balang Tamak.

Kacarita maniné semangan mara tuun siyap, lus désané makejang, nanging Pan Balang Tamak masih enu jumah padidian, krana ia ngantiang siapné tuun uli bengbengané. Makelo ia ngantiang, tondén masih siapné tuun. Ada jenengné makakali tepet, mara siapné tuun uli di bengbengané, ditu mara ia majalan, nututin désané luas ngalih kayu ka gunung. Tondén makelo ia majalan, tepukina krama désané suba pada mulih negen kayu, dadi Pan Balang Tamak milu malipetan. Kacrita suba neked jumah, lantas désané paum, maumang Pan Balang Tamak lakar kena danda, krana ia tuara nuutang arah-arahé. Ditu laut désané nundén ngarahin Pan Balang Tamak.

Kacrita Pan Balang Tamak suba teka, lantas klihan désané makruna, ”Ih Pan Balang Tamak, jani cai kena danda. Masaut panyarikan désané, ”Ento baan cainé tuara ngidepang arah-arahé ngalih kayu ka gunung.” ”Mangkin, mangkin jero panyarikan, sampunang jeroné ngandikayang titiang tuara ngidepang arah-arahé, déning kénten arah-arahé ané teka tekén titiang: désané mani semengan mara tuun siap bakal luas ka gunung. Déning tiang ngelah ayam asiki buin sedek makaem, dadi makelo antiang tiang tuunné uli di bengbengané. Wénten manawi sampun kali tepet, mara ipun tuun. Irika raris titiang mamargi, nuutang sakadi arah-arahé ané teka tekén tiang. Éngken awanan tiangé kena danda?” Kéto munyin Pan Balang Tamaké, dadi désané sing ada ngelah keneh nglawan paksanné Pan Balang Tamak.

Kacrita buin maninné Pan Balang Tamak karaahin ngaba sengauk, bekel menahang balé agung. Pan Balang Tamak ngaba sanggah uug ka pura désa sambilanga makruna kéné, ”Ené sanggah uug, apanga benahanga baan désané.” Dadi engon désané ngenot abet Pan Balang Tamaké kéto. Baan kéto masih tan sah keneh désané bakal ngaénang salah Pan Balang Tamaké.

Maninné Pan Balang Tamak kaarahin maboros ka gunung. Kéné arah-arahé, ”Mani désané maboros, apanga ngaba cicing galak. Nyén ja tuara ngelah cicing galak, lakar kena danda.” Kéto arah-arahé arah-arahé ané teka tekén Pan Balang Tamak. Krama désané suba pada yatna, néné tuara ngelah cicing galak, pada nyilih. Yén Pan Balang Tamak ngelah kuluk bengil aukud buin tuara pati bisa malaib.

Kocap buin maninné las désané maboros, tur pada ngaba cicing galak-galak, ngliwat pangkung ngrémbéngan dalem-dalem. Yén Pan Balang Tamak majalan paling durina pesan sambilanga nyangkol cicingné. Mara ia neked sig ngrémbéngé, sing dadi baana ngliwat, lantas ia ngaé daya apang mangdén désané teka nyagjagin ibanné, laut ia jerit-jerit. ”Bangkung tra gigina, bangkung tra gigina.” Mara dingeha baan désané, kadéna timpalné nepukin bangkung, lantas pada nyagjagin. Mara neked ditu enota Pan Balang Tamak jerit-jerit, lantas takonina: ”Apa kendehang Pan Balang Tamak?” Masaut Pan Balang Tamak, kéné pasautné, ”Pangkung tra ada titina.” Béh, sengap déśané, belog-beloga baan Pan Balang Tamak. Payu baangina titi, gantin Pan Balang Tamaké tuara kena danda. Kacrita suba neked di alasé, lantas déśané pada ngandupang cicingné ka tengah beté, ada né ngepung kidang, ada ngepung céléng, ada ngepung manjangan, ada ngongkong bojog sig punyan kayuné. Yén Pan Balang Tamak kelad-kelid sambilanga nyangkol cicingné mara neked punyan kétkété. Lantas entunganga cicingné ka punyan kétkété. Ditu koang-koang cicingné ngengsut, tuara bisa tuun, tra bisa menék, laut Pan Balang Tamak masaut: ”Ih jero déśa, tingalin cicing tiangé ngraras ka punyan kétkété. Nyén déśané ngelah cicing galak buka cicing tiangé? Jani tiang nandain déśané, baan déśané sing ada ngelah cicing galak buka cicing tiangé.” Kéto munyin Pan Balang Tamaké, dadi déśané sing ada bisa masaut, payu kenaina danda baan Pan Balang Tamak. Suba koné kéto lantas pada mulih maboros.

Kacrita maninné buin karahin Pan Balang Tamak, yén déśané mani sangkep di bale banjaré. Mara Pan Balang Tamak ningeh arah-arahé kéto, lantas ia ngaé jaja uli injin, bakal anggona melog-melog déśané. Maninné makikén sangkep, lantas Pan Balang Tamak ngaba jaja uli injin, mapulung-pulung amun tain cicingé tekén yéh, laut pejang-pejangina sig sendin balé banjaré muah kecirina tekén yéh. Nyén ngadén tra tain cicing?

Kacrita suba pepek déśané, lantas Pan Balang Tamak mauar-uar, kéné munyiné, ”Ih jero makejang, nyén ja bani naar tain cicingé totonan, tiang ngupahin pipis siu.” Masaut panyarikanné, ”Bes sigug abeté mapeta, ento nyén nyak ngamah tain cicing? Indayang cai ngamah. Lamun bani, icang ngupahin pipis siu.” Mara kéto lantas pelen-pelena baan Pan Balang Tamak, dadi cengang déśané ngiwasin Pan Balang Tamak bani ngamah tain cicing. Puputné payu déśané dendaina sin baan Pan Balang Tamak. Déning kéto mawuwuh-wuwuh brangtin déśané muah tan sah bakal ngaénang daya upaya, manang dané Pan Balang Tamak mati wiadin kena danda.

Maninné buin Pan Balang Tamak kaarahin, yén sing eda dadi ngenjek karang anak muah malih-alihan ka abian anaké, yén lejeh bani, bakal kena danda gedé. Kéto uar-uaré. Jet kéto baan Pan Balang Tamak tuara kéweh, krana ia saking patut. Ditu ia ngaé daya, gérété puleté ané di sisin pekené anggona abian pagehina lidi, apesina baan benang.

Kacrita mara tebeng pekené, ada anak makita masakit basang, lantas nylibsib ka puleté, laut masuak Pan Balang Tamak, ”Ih jero déśa, tiang nandain anak ngamaling ka abian tiangé.” Dadi cengang anaké né masakit basang éndahanga baan Pan Balang Tamak. Masaut anaké masakit basang, ”Apa salah tiangé, muah dadi nagih nandain jeroné?” Masaut Pan Balang Tamak, ”Jeroné macelep ka abian tiangé muah mamaling pamula-mulaan tiangé. Ento apa bongkos jeroné?” Mara ungkabanga, saja mrareket puleté sig kambenné. Puputné payu ia dendaina baan Pan Balang Tamak.

Kacrita déśané kéweh pesan ngencanin Pan Balang Tamak, daya kudang daya singa ada mintulin. Né jani kéneh déśané bakal nunasang paporongan tekén anaké agung.

Gelisang crita, cuba koné kicén cetik ané paling mandina, apanga Pan Balang Tamak mati sapisanan. Kocap Pan Balang Tamak suba ningeh bakal kagaé-gaénang patinné, lantas ia makruna tekén kurenanné, ”Yén awaké suba mati, gantungin bok awaké temblilingan. Suba kéto sedédéngang sig piasané. Buina pagelah-gelahané pesuang, pejang sig balé sekenem, rurubin baan kamben putih sambilang pangelingin. Nah, bangkén awaké wadahin peti, pejang jumah metén.”

Gelisang crita, suba Pan Balang Tamak mati ngamah cetik paican anaké agung. Lantas Mén Balang Tamak nuutang buka pabesen Pan Balang Tamaké. Kacrita déśané ngintip Pan Balang Tamak, mati kalawan tan matiné. Mara ia neked jumah Pan Balang Tamaké, Pan Balang Tamak masedédég sig piasanné sambilanga mamantra ngambahang bok. Ditu déśané maselselan, pada ngorahang cetiké jelék. Lantas déśané buin parek ka puri, ngaturang panguninga yén Pan Balang Tamak tuara mati. Mara kéto bendu anaké agung, déning cetiké kaaturang tra mandi. Lantas ida ngandika, ”Kénkén cetiké dadi tra ngamatiang, indayang awaké ngasanin. Mara ajengan ida abedik, lantas ida séda prajani.

Kocap Mén Balang Tamak ningeh orta, yén anaké agung suba séda ngajengan cetik, lantas ia ngékanang bangkén kurenanné buka né suba.

Kacrita suba sanja, ada dusta ajaka patpat mapaiguman, bakal mamaling ka umah Pan Balang Tamaké. Mara enota kurenan Pan Balang Tamaké mangelingin kurenanné sig balé sekenemé, lantas ia macelep ka umah metén, tepukina peti gedé buin baat pesan, laut sanglonga, senamina, tegena ajaka patpat. Suba koné neked ka tengah beté, makruna timpalné, ”Dini suba gagah!” Masaut timpalné, ”Maebo bangké dini, jalan indayang dituan.” Lantas kisidang masih maebo bangké. Buin makruna timpalné, ”Jalan suba aba ka pura déśa, ditu nyén bani ngutang bangkaan.” Masaut timpalné, ”Jalan!” Lantas tegena petiné, abana ka pura. Mara neked ditu, lantas ungkabanga. Mara enota bangkén Pan Balang Tamaké nyengkang, lantas plaibina, kutanga petiné ditu.

Kacrita maninné mara galang kangin, nuju jero mangku ngaturang canang ka pura, mara nengok sig kori agungé, tingalina ada peti gedé di natah piasé, lantas jero mangku masila tiding sambilanga nyumbah: ”Bataran titiangé mapaica, bataran titiangé mapaica.” Baan sing ada bani mungkah, ngantiang apanga pepek déśané teka. Mara teka ukud nyumbah, teka ukud nyumbah.

Suba koné pepek pada nyumbah, lantas petiné bungkaha, nget bangkén Pan Balang Tamaké nyengku, dadi tengkejut déśané, buin pada misuhin bangkén Pan Balang Tamaké. Ento japin pisuhin, mlutang ya, kadung suba bakat sumbah. Puputné déśané tuyuh méanin muah nanemang bangkén Pan Balang Tamaké. Kéto katuturannya.(*bb/stb)

Kaketus saking :
* http://imadesudiana.wordpress.com/2008/10/12/balang-tamak/


Ni daa tua
Kacritayang ring desa anu kocap wénten anak istri daa tua, mawasta Ni Daa Tua. Ipun, sakadi wastané sampun tua, samaliha idup nglintik néwék, nénten madrebé nyama braya, magenah ring pondok malit tur abungkul. Mungguing pakaryannyané ngrahina wantah ngrereh saang ka telenging wanané. Palimunan Ni Daa Tua sampun bangun raris majalan ngrereh saang, sampun sore méh di asapunapiné kantos dalu wau ipun malipetan saking alasé. Bénjang semeng, wau kocap saangé punika kaadol ka pasar.

Asapunika sadina-dina pakaryan Ni Daa Tua. Dadosnyané, nyabran kalih rahina kocap ipun ngadol saang. Yadiastun asapunika, santukan ipun madaar padidiana, taler cukup pikolihané saking ngadol saang punika anggénipun ngupapira padéwékan, di asapunapiné taler prasida masisa akidik. Kacritayang, Ni Daa Tua kocap madué pisaga, mapungkusan Pan Bergah. Pan Bergah makéh pisan madrebé pianak luh muani. Geginan Pan Bergah taler pateh sakadi Ni Daa Tua ngrahina ngrereh saang ka alasé. Santukan ipun anak muani, tur bajangan ring Ni Daa Tua, dadosipun makéhan manten Pan Bergah prasida negen saang ka pakubonannyané imbangang ring Ni Daa Tua. Samaliha, Pan Bergah ngrahina prasida ngadol saang ka pasar. Yadiastun asapunika, wiréh Pan Bergah madaar ajaka sareng makéh, seringan taler pikolihanipun saking ngadol saang kekirangan antukipun nunas. 

Di asapunapiné sakayanipun mung cukup kaanggén nunas beras. Duaning asapunika, sering taler kulawargan Pan Bergah nunas ajengan manten nénten wénten gohnyané. Nanging, pianak kalih somahnya nénten makéh tuntutan, ipun nyuksemayang pisan suécan Kawiné. Yadiastun asapunika kawéntenan kulawargan Pan Bergah, sakadi sasonggané bukit johin, katon rawit, Ni Daa Tua tan mari idepnyané iri ring Pan Bergah. Sané dados dasar ipun iri tan lian duaning Pan Bergah prasida makéhan negen saang, tur ngrahina prasida ngadol saang ka pasar.

Kacritayang nuju wengi, Ni Daa Tua rauh saking ngrereh saang, kocap ipun negak ring ampik meténnyané saha tan mari ngrimik padidi, “Dong, sajaan ja Widiné, mabaat-baatan sajan mapaica. Pan Bergah sai-sai nyidaang ngadep saang, i déwék wah ngapuan nyidaang madagang tur bedikan maan pipis. Yén idéwék dadi anak muani bajang, kénkén ya demen atiné.” Wau wus Ni Daa Tua ngrengkeng kadi punika, kancit wénten rauh anak istri sampun lingsir pisan, saha mabaos ring Ni Daa Tua, “Nyai Daa Tua, eda nyai ngrengkeng ngorahang Widiné mabaat-baatan mapaica, anak mula asah antuk Ida. Yén nyai makeneh dadi anak muani bajang, misi pinunas nyainé.” Asapunika pajar anaké jada punika, ngraris ical. Sapeninggal anaké jada punika, kocap Ni Daa Tua pramangkin dados anak muani bajang. Duaning sampun kadagingan kadi idepnyané, garjita pisan idepnyané Ni Daa Tua. Déning ipun sampun prasida dados anak muani tur siteng, prasida ipun makéh negen saang, tur ngrahina taler prasida ngadol saang ka pasar. Kacritayang mangkin ipun sampun makéh madué jinah, raris ipun ngrereh kurenan.

Sasampun ipun makurenan, kasuén-suén, kocap ipun makéh madrebé pianak luh muani. Duaning asapunika, kocap méweh pisan ipun ngrereh pangupajiwa anggénipun ngupapira pianakipuné, réh jinah pamelin saangé setata kirangan tunasipun sareng sami.

Sedek dina anu, ri sedek ipun ngadol saang ka pasar, sasampun saangnyané laku, ngraris ipun ngindeng. I rika ipun bengong, ngon ngantenang sudagaré ngadol sarwa sané melah-melah. Tumbuh kocap manahnyané iri, nglaut ipun ngéncolang mulih ka pakubonan. Rauh ring pakubonan, malih kocap ipun ngrengkeng, “Béh, Widiné mabaat-baatan gati mapaica. Sudagaré aji ia luh madagang, liu-liu maan pipis. I déwék kanti bubul baongé negen saang, masi kuangan dogén dedaaran. Yén i déwék icéna dadi sudagar, kénkén ya demené.” Asapunika kocap ipun ngrengkeng padéwékan. Tan panaen, kocap malih rauh anaké jada sané dumun naenin panggihipun saha mabaos, “I pidan nyai suba tuturin, sing baang ngrengkeng, ngorahang Widiné mabaat-baatan mapaica, jani masi buin nyai ngrengkeng kéto. Nah, yén cai makeneh dadi sudagar, misi pinunas cainé.” Asapunika kocap baos anaké jada punika, ngraris malih matilar tur ical.

Gelisin crita, sampun sué ipun dados sudagar. Kocap, kantos sampun sugih pisan ipun, nénten kirang punapa-punapi. Kacritayang ri sedek ipun madolan ring pasar, kocap wénten rauh Pepatih Agung sané nyéngcéngan panegara ring wawengkon ipun maurip. Kacritayang Pepatih Ida Sang Anyakrawerti sedeng malelunganan, nyelehin panjakidané sané wénten ring panepi siring jagat punika. Wiakti kawéntenan sang maha patih kadi wibawan Ida Bhatara Wisnu ri sedeng nglinggihin Garuda, kabinawa pisan. Napimalih makéh bala sonané ngiringang. Busana sarwa éndah, mawit saking sutra gegilihan wiakti ngangobin manah sang ngantenang. Samaliha, iringan Patih Agungé sami makta tumbak, tulup, minakadi taler gegawan sang bala sami kabakta ka jaba, sumingkin mawibawa bala sonané.

Kawibawan Sang Maha Patih Agung sané kairingang olih para tanda mantri ngawinang malih kosekan tangkah I Sudagar duaning wénten manah ipuné mapairian ring Ida Sang Maha Patih. Wiakti I Sudagar manusa momo, yadiastun amunika sampun pasuécan Ida Hyang ring padéwékannyané, ri tatkala manggihin wicara sané tiosan mabalik malih manahipuné tur malih ngrengkeng kadi puniki: “Béh, kuangan dogén pinunasé, Yén buat paican Widiné a janian téh, i déwék jani suba madan sugih gati, asing ada anak ngadep dini di peken, nyidayang déwéké meli. Nanging, enu masi lacur yan rasayang i déwék padéwékané, wiréh tusing ngisi panjak kadi anaké agung di purian. Yén jani icéna dadi Pepatih Agung, kénkén ya demené?, pipis liu, ngelah panjak masi liu.” Déréng wénten apakpakan basé I Sudagar ngrimik kadi ring ajeng, kagiat malih rauh anaké odah sané dumun naenin asung ring pasikian I Sudagar punika. Anaké odah punika ngawéntenan baos kadi puniki: “Nah, cai sudagar, maisi buin pinunas cainé kadi pakrimik cainé i busan.” Wus mabaos kadi punika anaké lingsir punika raris mur tanpa bekas.

Kacritayang malih I Sudagar, kocap, sesampun wénten bebaosan kadi punika, tan asué ipun nyantosang pasuécan Hyangé sagét ipun polih dedauhan mangda tangkil ka puri. Ring purian, I Sudagar kaadegang dados Pepatih Agung tur kapicain panjak makwéh pisan. Kadi ngipi lemah yan upamiang kawéntenan ipun I Sudagar, tan pasangké sagét ipun dados patih saha biuhing bala wadua.

Sesampun dados Pepatih Agung, malih wénten sané nyantulin manahnyané sangkaning kari wénten sané baduuran. Duaning asapunika, raris metu paidepannyané mangda prasida dados Agung. Pinunasnyané kocap malih kadagingan. Tan asué I Patih Agung sampun nyakrawerti dados Ratu wibuhing brana miwah bala wadua. Malih sesampun nyeneng dados ratu nénten lédang pakayunané duaning makuéh wénten para ratu sané nyakrewerti ring jagaté. Pikayunan iri kari ngliput anggan anaké agung, turmaning malih ida mapinunas ring Ida Sang Hyang Widi mangda kadagingan, “Inggih Ratu Sang Hyang Widhi, mungpung palungguh Betara suéca ring titiang, mangkin mangda malih palungguh Betara nglinggihin pinunas titiangé. Mungguing pinunas titiangé mangkin mangda prasida titiang ngaonang para ratuné sami, mangda titiang néwék ngodagang jagaté sami saduur tanah sabetén langit. Samaliha, Ratu Sang Hyang Widi banget pinunas titiang mangda Ida nénten malih ngwasa-wasi jagaté ring madia pada, kanggéang suargané manten druéang!” Asapunika pinunas ida anaké agung majeng ring Ida Sang Hyang Widi.

Ri wus mapinunas kadi ring ajeng, tan asué Ida Anaké Agung nedunang kaulanidané sami saha sikep, pacang magegebug ring para ratuné ring madia pada. Gelisin crita, jangkep sampun pawarah-warah idané ring para baudanda tanda mantriné pacang lunga magegebug. Pamargan idané mayuda yukti-yukti nénten anut ring swadarmaning darma yuda. Sami para baudanda kapandikayang majejarah, ngubat-abit sahananing sané kapanggih, samaliha kantos marikosa istri-istriné sané kapanggih.

Tan critanan gelising crita, sampun makéh kocap para ratuné kaonang ida ring payudan. Yadiastun sampun labda karya pamargan ida magegebug, sakéwanten kari wénten asiki Ida Sang Prabhu sané nénten prasida antuk ida ngaonang. Sané mangkin, ri tatkala wengi sesampun mararéan yudané, kacritanan ri sedek Ida Sang Prabhu merem ring pasraman, déréng majanten ida makolem sagét malih rauh anaké jada sané dumun saha baos, “Ih cai Anak Agung loba, buat pinunas cainé mantuk ring Ida Sang Hyang Widi liunan suba kalinggihan. Kéwala pinunas cainé apang prasida cai padidian ngodagang guminé sabetén langit saduur tanah, ento sing lakar kalinggihan, réh bes sanget ngulurin keneh loba, jéla iri ati padéwékan cainé.” Asapunika kocap panguman saha pamatbat anaké jada punika ring Ida Anaké Agung. Taler sausan mabebaosan sada bangras kadi punika, kocap, malih anaké jada punika ical tanpa wekas.

Yukti-yukti kadi pamastu dahating sidi baos anaké jada punika, duaning nénten asué sesampun anaké jada punika késah saking Ida Anaké Agung, tan pasangkan wénten sabeh bales maduluran kilap-tatit tan pararéan. Kelép-kelépé kabinawa pisan kadulurin taler antuk suaran krébék-klepug saling sautin. Sami para panjak idané ajerih turmaning pati lapu ngruruh genah ngetis. Makéh taruné ageng keni sander krébék kantos puun sengeh daunnyané, ambu angit maimpugan ngébekin buana ngawinang sami kaulanidané pakraik ngruruh genah masayuban. Krébéké taler nyander pasraman Ida Anaké Agung kantos puun, taler kacritayang Ida Anaké Agung tan luput tur keni sander krébék kantos puun sengeh layonidané. Asapunika, kojarannyané sang sané mapikayun loba tur jéla iri ati.


sumber: http://imadesudiana.wordpress.com/category/satua-bali/


Sampik ingtai
Satua Sampik Ingtai wantah silih sinunggil satua bali sane kadadosang geguritan. Geguritan puniki sampun lumrah ring desa pakraman, kanggen buatang satua sajeroning ilen-ilen makadi Arja, Drama Gong, miwah sane lianan. Punika mawinan i raga sareng sami patut uning ring daging caritannyane, taler kaaptiang mangda mrasidayang nembangang pupuh sane ngawangun geguritan punika.

Paindikan daging caritannyane jagi katlatarang ngangge gancara miwah tembang pupuh.

Ngawit kekawi geguritan puniki inggih punika, Redite Umanis tanggal Nembelas Januari Tahun Siu Sangangatus Limolas.

Kacritayang wenten sengke pangkat Mayor, magenah ring Waciu negari, madue pianak mawasta Ingtai Nyonyah utawi Nyonyah Ingtai sane sampun truni utawi menek bajang. Nyonyah Ingtai memanah jagi masekolah ring Angciu Negari, raris nunas mapamit ring biang ajine. nenten pisan kaicen ring biang ajine, sakewanten Nyonyah Ingati pisereng pisan manahnyane jagi mlajahang raga, nenten prasida biang ajine ngandeg wiadin nglarang pangacep pianaknyane.

Raris Nyonyah Ingtai memargi saha nyineb raga mabusana utawi mapayas sakadi anak lanang. Rauh ring tengahin margi raris mapanggih utawi macunduk sareng anak lanang sane mawasta I Babah Sampik saking Bociu Negari, ujut tatujone pateh ring Nyonyah Ingtai jagi masekolah ke Angciu Negari. Irika sareng kalih mapinta tangan utawi makenalan saha sami-sami nyihnayang raga tur sampun ngiket pasawitran tur masumpah ala ayu bareng mati.

Kacritayang sane mangkin sang kalih sampun rauh ring Angciu Negari raris nyujur genah sekolahe, gelisang ceritane mangkin, sang kalih sampun katerima dados sisya irika. I Babah Sampik lan Nyonyah Ingtai mangkin ngerereh dunungan. Sang kalih nyewa kamar wantah asiki. Ni Ingtai meweh pisan manahnyane santukan ipun mapedewekan istri utawi luh sirep sareng anak lanang makadi I Babah Sampik. I Nyonyah Ingtai makarya wiweka makarya uwar-uwar utawi sengketa, pasirepane kaembadin antuk sabuk utawi kabelatin sabuk mangde nenten keni saling kosod.

Gelisang cerita I Babah Sampik tinut pisan ring daging pasengketane. Daging pasengketane sapa sira ja sane ngalintangin ring sabuk punika pacang kakeninin danda marupa kertas, dawat, teken mangsi pinaka sarana sane kaanggen nyurat duk punika.

Raris Ni Nyonyah sangaja nimpahin I Babah Sampik, punika mawinan ipun kakeninin danda olih I Babah Sampik, Ni Nyonyah Ingtai lascaria manah ipun naur danda ring I Babah Sampik.

Nenten kawilangan sampun suenyanne sang kalih masawitra, sirep sareng-sareng ngalila ulangun sareng-sareng, sinambi sami-sami nyinahang ipian, masekolah sareng-sareng sakadi anake masemeton.

Kasuen-suen Ni Nyonyah Ingtai nyinahang raga, wusan ipun nyineb raga, sane mangkin ipun ngangge pepayasan utawi busana anak istri. Irika raris I Babah Sampik engsek ring manah, pariselsel ring dewek nenten uning ring kasujatian Ni Nyonyah Ingtai.

Ngawit punika raris I Babah Sampik sayan rumaket pasawitrannyane tur ngawiwitin nresnain Ni Nyonyah Ingtai. Risedek sedeng kaulangunan muponing sarining sekar karasmen, durung waneh I Babah Sampik muponin salulut asih, raris rauh utusan Ni Nyonyah Ingtai sane mawasta I Congliwat mangda Ni Nyonyah mantuk ka Waciu Negari. Duk punika Ni Nyonyah durung nagingin tresna asih nyane I Babah Sampik.

Irika raris I Babah Sampik kaliwat bendu ring utusanne Ni Nyonyah tur ngawangun iyeg banget pisan kantos ngawetuang siat. Mresidayang raris Ni Nyonyah munahang kasungkawan I Babah Sampik. Ni Nyonyah jaga mapamit rainane punika, sakewanten I Babah Sampik kaaptiang mangda rauh mamadik Ni Nyonyah ka Waciu Negari rainane malih dasa dina, kewanten Ni Nyonyah ping tiga maosang. Indike punika katampenin malih telung dasa dina olih I Babah Sampik.

Gelisang satua rauh reke I Babah Sampik malih tigang dasa dina ngrereh Ni Nyonyah Ingtai ka Waciu Negari. Nenten raris katerima olih Nyonyah Ingtai tur I Babah Sampik katundung santikan kabaos linyok ring semaya.

Budal raris I Babah Sampik ka Bociu Kuta tur punika pinaka jalaran nyane ipun sinangkaon utawi sungkan kayun tur ngemasin padem utawi seda.

Sakewanten prasida taler I Babah Sampik sareng Ni Nyonyah Ingtai matemu saling tresnanin ring niskala. Duk Ni Nyonyah sampun mamargi sajeroning upacara pawiwahan sareng I Bandar Macun, ring tengahing margi tedun ajebos ring kuburan I Babah Sampik raris sembahyang ring ajeng kuburan I Babah Sampik. Raris belah kuburan punika ngranjing Ni Nyonyah malih atep kuburan punika. Wawu kuburan punika keni kabongkar olih kulinnyane I Macun, Ni Nyonyah sareng I Babah Sampik nenten kakeniang, sakewanten wenten praciri kupu-kupu kalih makeber nyujur suargan.

Atman sang kalih rauh ring suargan malinggih ring meru tumpang selikur kaayahin olih watek widyadarine, rena manahnyane ring suargan.(*bb/stb)


Panganggon bebek
Ada katuturan satua pangangon bebek madan Pan Meri. Sangkal ia madan Pan Meri, kerana dugase i malu ia liu gati ngelah memeri utawi panak bebek. Sakewala lacur tusing dadi kelidin, panyatakan merine mati kena gering. Enu kone masisa buin aukud sada merine ento ane paling bengil tur berag. Ento jani kapiara baan Pan Meri. Semengan nyanjaang epot Pan Meri ngenang amah-amahan merine bengil ento. Di kengkene ka telabahe abana masileman apang nyak kedasan goban merine buin abedik.

Merine bengil ento masih jemet pesan teken Pan Meri. Yening Pan Meri nuju ngarit jeg nutug di durine sambila munyi kwek….kwek…. kwek….! Bagia atine Pan Meri ngelah ubuhan jemet buka keto. Diastun tuah aukud turin bengil sakewala mawiguna pesan marep Pan Meri.

Kacerita galahe suba sanja. Pan Meri lakar ngemaang amah merine. Pan Meri lantas ngaukin ri…ri….ri…ri…! Nanging merine tuara ada. Sengap paling Pan Meri mengalihin kema mai masih tuara tepukina. Pan Meri lantas nuluh telabah ngalihin sambilanga mangaukin, naler masih tuara ada. Kanti suba sandikala Pan Meri ngalihin tusing masih tepukina merine.

“Uduh….Dewa ratu. Dija ya merin titiange. Dadi bisa tusing ada, kija lakuna malali. Len suba sandikaon buin kejep dogen suba peteng sinah lakar tusing tepuk apa!” Uyang paling kone Pan Meri sada sedih merine tuara tepuka.

Saget nangked kone Pan Meri di tanggun telabahe beten punyan asem, ada batu gede. Ditu kocap tongose tenget tur pingit. Sedek bengong Pan Meri, jeg teka anak gede selem, siteng tur tangkahne mabulu. Paliatne nelik tur gigine rangap macaling. Pan Meri kesiab takut nagih malaib sakewala batisne lemet awakne ngetor. Anake gede selem ento meekin Pan Meri.

“Suba sandikaon adi enu masih kema mai. Apa kalih dini, Pan Meri?” keto omongne I gede selem.
Ngejer Pan Meri nyautin, “Icang ngalih merin icange. Suba sanja konden mulih. Pedalem, icang ngelah meri tuah aukud!”
“Ooh…keto. Mula saja tuni sanjane ada meri mai ngelangi. Nah jani jemakanga ja, antiang dini!”
I gede selem maselieb ka durin batune. Pan Meri mara ningeh keto prajani ilang takutne. Kendel atine buin bakata merine. Suba keto teka I gede selem ngaba meri, bulune alus awakne kedas tur jangih pesan munyine.
“ene merine, Pan Meri?”
“Tidong, meri icange anak bengil!”
Buin I gede selem mesuang meri. Jani merine mokoh tur kedas nyalang. Yen adep sinah bakal maal payu.
“Ane ene merine?”
“Tidong, meri icange berag tur bengil!”
Kacarita suba liu pesan I gede selem mesuang memeri. Sakewala Pan Meri setata ngorahang tidong, kerana mula saja merine makejang ento tidong merine Pan Meri. Suba keto I gede selem buin ngomong.
“Beh…adi makejang tidong. Lamun keto aba suba makejang merine ento!”
“Aduh…, icang tusing bani, ento tusing icang ngelah. Meri icange tuah aukud, berag tur bengil!” masaut Pan Meri.

“Ne mara jadma patut. Tumben jani kai nepuk jadma buka Pan Meri. Eda takut…, merine bengil ento mula kai ane ngaba. Nah.., duaning Pan Meri maparisolah sane patut tur tusing loba, kai jani ngemaang meri buin aukud. Melahang ngubuh apang bisa nekaang hasil. Ne jani aba merine mulih!”

Tan sipi kendelne Pan Meri nepukin merine mulih. Mare keto saget I gede selem ilang tur di samping batune gede ada meri buin aukud. Pan Meri ngaturang suksma tur nglantas mulih ngaba meri dadua.

Kacerita meri Pan Meri suba mataluh makelo-kelo mapianak. Liu pesan jani Pan Meri ngelah meri. Ia jani dadi sugih ulian madagang memeri. Keto yening dadi jadma maparisolah utawi malaksana patut, tusing loba, nyak buka cara Pan Meri, sinah kapaica wara nugrah sane nekaang bagia. (*bb/stb)

Kaketus saking :
* Buku Pupulan Satua Bali
* http://baliohbali.blogspot.com/2009/03/satua-bali-pangangon-bebek.html