Senin, 10 Oktober 2011

PUPULAN CERPEN LAN SATUA BALI

Cerpen Bahasa Bali
Bajang Bunga (Mas Ruscitadéwi)

Sabilang matemu, ia setata makenyir, sakéwala tan ja seken kenyiré katuju kapining tiang. Kenyir anak luh banjang ento kaliwat dangsah, ten nyidayang tiang médaang. Di kénkéné ia makenyir tekén cicing-cicingé ané marurian di rurungé, di kénkéné ia makenyir tekén entik-entikané, di kénkéné ia ngejirin sabilang anak ané liwat di pempatané.
Tan ja kenyiré ento ané ngranayang tiang setata nletekin ia. Tan masih ulian kajegéganné. Yén alihin di goba ia tan ja bas jelék, sakéwala nénten masih nyidayang orahang jegég. Muané biasa-basa dogén, tingkahné ané tan biasa. Abesik cirin anak luh bajang ento ané setata ingetang titiang, ia setata ngaba lan nganggo bunga. Bokné kasumpangin bunga-bunga yadin ja ia tusing ka pura tur tusing ngigel, baongné masih kakalungin bunga. Ento ngawinang tiang nyambat ia Bajang Bunga. Lénan kén ento, Bajang Bunga totonan jemet gati mabersih-bersih. Dija ja tepukina ada leluu, jag duduka, jag jemaka tur kaentungang ka tongosné. Tingkah ento setata ngulgul ati, ané seken-seken mangunin patakon di atin tiangé, nyén sujatiné ia?
Dibi sanja, Bajang Bunga ngliwat di aepan umah tiangé. Cara biasané ia majalan sambil makenyir, bokné bek misi bunga. Tiang maan nolih akejep turin makenyir, satondén macelep ka umah, nimpalin timpal tiangé ané tumbén malali. Buin kesepné, timpal tiangé ané negak di léneng umah tiangé mageluran, ngaukin timpal lénan ané sedeng ada di metén.
“Hééh, Raka, Kaler, mai… ada nak buduh teka,” kéto timpal tiangé I Lanying makaukan. Magrudugan timpal-timpal tiangé pesu ka lénengé.
Tiang sing bas pedas nyén ané tepukina baan I Lanying. Dingeh tiang timpal-timpal tiangé suryak-suryak. Di kénkéné cara nyuryakin anak main sepak bola, di kénkéné cara nak ngandupin lan nagelin cicing, ramé sajan dingeh tiang.
Jeg sajan tiang sing madaya, ané suryakina lan andupina baan I Lanying, I Raka, lan I Kalér tuah anak luh bajang ané setata mabunga ento, ané adanin tiang Bajang Bunga.
Engsek asané keneh tianggé.
“Wih, da naké kétoanga, ia nak sing buduh,” tambakin tiang lan kedeng tiang katelu timpal tiangé ento. I Kalér, I Raka sada tengejut, I Lanying cara nak nglawan. Ia ngaba bata, limané kaenjuhin cara anak lakar matimpugan. Malaib tiang ka tongos Bajang Bungané ento, gelut tiang ia pang sing kanti kena bata. Ada telung lungan bata ané ngenén tiang. Tepuk tiang I Raka lan I Kalér ngisiang limanné I Laying ané matimpugan cara nak karauhan. Di subané I Lanying nengil mara lébang tiang gelutan liman tiangé ka Bajang Bunga ento.
Sing ada raos ané pesu uli bibih Bajang Bunga ento. Tiang masih sing pedas nepukin kenyiranné. Depang tiang ia magedi. Di subané liwat di pempatané mara galang asané keneh tiangé.
Adéng-adéng balin tiang gidat tiangé, ada getih ngecir ditu. Becat tiang malaib ngumbahin getih ento, tur ngubadin.
I Kalér, I Raka, lan I Lanying milu nututin tiang ka umah betén. Muan I Lanyingé kembang lepis. Kéto masi I Kalér lan I Raka, kateluné mirib marasa pelih suba ngranayang tiang matatu.
“Dé…,” alon I Raka nyumunin mamunyi.
“Sing kénkén, sing kénkén, engsapang suba, tuah matatu bedik, sing kénkén….,” maluin tiang ngraos sambil kedék. Tiang sing nyak timpal-timpal SMA tiangé ento sanget nyesel raga. Tiang sing nyak mayegan ajak timpal-timpal tiangé ané mara matemu di subané dasa tiban mapalasan.
“Yéh né minum téhé malu, béh kanti suba émbon,” gratah tiang ngorahin.
Jag cara robot katelu timpal tiangé totonan nginum téh ané uli tuni sediang tiang. Amenit, duang menit kanti limang menit sing ada ané ngraos, sing ada ané makrisikan. Tiang masih marasa sing bisa nyumunin ngraos.
“Dé, caran tiangé anak luh totonan anak buduh,” kéto I Kaler nyumunin mamunyi.
Tiang nengil, milu ngimun téh.
“Caran tiangé ia mula buduh, man sing buduh dadi juari mapanganggo kéto, nganggo bunga bek tur makalung bunga,” jani I Raka ané mamunyi.
“Ampura Dé, sing ada keneh tiangé nyengkalén déwék Madéné, berek bani kiting, bani gondong, tiang nak nimpug nak buduh totonan, tiang sing nepukin Madé ada ditu,” alon lan seken I Lanying ngraos.
Tiang manggutan.
“Da to ingetanga, mai ensapang, kadén raga mabuaka uli pidan kal matemu,” kéto abet tiangé sambil makenyir.
I Raka manggutan. I Kaler lan I Lanying nengil.
“Kéwala Dé, Madé harus percaya jak tiang, jlema totonan nak mula nak buduh,” I Kalér nyekenang.
“ Aa Dé, Madé harus pastika, man sing kéto nguda tiang nimpug timpal, nguda tiang nimpug nak seger. To mula nak buduh Dé, buduh sajan Dé,” sayan ngerasan munyiné I Lanying.
“Saja Dé, to nak mula nak buduh, pang sing ulian nak buduh totonan ngranang pasuwitran ragané ané suba makelo pegat,” jani I Raka ané mamunyi sambilanga bangun uli kursiné.
Bayun tianggé ané uli tuni prasida tegtegan tiang, saget nagih makeplug nigehang raos-raos timpal-timpal tiangé.
“Raka, Kalér, lan Lanying, kéné nah. Tiang sing ja pastika nawang, apa anak luh totonan saja buduh apa tusing. Sakéwala ané tawang tiang, anak luh totonan sing ada ngulgul déwék ragané, ané seken tawang tiang tuah Raka, Kalér, lan Lanying ane ngulgul ia. Man jani tiang nakonang, man kéto unduké, nyén ané sujatine buduh?” keras tiang mamunyi. Rasayang tiang matan tiangé panes, ulun atin tiangé kebus, ubun-ubun tiangé maluab. Rasané sing nyidaang tiang ngampet pedih tiangé buin.
Raka, Kalér, lan Lanying maancitan. Tusing ngorang apa-apa, katelu timpal tiangé magedi. Munyin mobilné maguer, nyihnayang gedeg basang anak ané negakin. Nengneng tiang kanti mobil méwahé ento ilang di péngkolan pempatanné.
Di matan tiangé marawat semuné I Kalér ané soléh nganengneng ragan tiangé, sambilanga ngrimik.
“Ulian nak buduh totonan, cai megatang timpal,” kéto abetné.
Tiang nengil, seken-seken ngresepang munyin I Kalér ento. Di subané macelep ka umahné, buin tiang negak negtegang bayu. Ngiget-ngigetang awak, apa ané sujatiné suba orang tiang, ané ngranang timpal-timpal tiangé magedi pedih.
“Apaké saja ulian Bajang Bunga totonan tiang las pegat matimpal?” patakon-patakon ento setata ngebekin tangkah tiangé, tur nganter ka ipian.
Ngadas lemah tiang bangun. Gelas-gelas lad téh ané nyiriang taén ada tamiu enu makacakan di duur méjané. Tumbén sajan tiang bangun das lemah gedé. Iseng tiang pesu, dingehang tiang ada munyi kerék-kerék anak nyampat di jalané. Pedasin tiang, tepukin tiang anak bajang ané setata mabunga ento nyampat salantang jalan sambilanga magending. Edot sajan tiang kedék nyambat sara ia, sakéwala ia ngancan ngejohan.
Buin kenjepné, tepukin tiang anak muani mapanggo uék malihin tong sampah, ngorék-ngorék ngalih dedaaran. Bakatanga sisan roti, ajenga, nyantep sajan cingak tiang anaké ento ngajeng. Di subané suud ngajeng majalan ia, maekin tongos tiangé. Negak ia di leneng sisi besikan, bekelné ané abana kagagah, buin ia madaar. Japi ja tiang tepukina di leneng buin besikan, ia sing ja ngudiang, ia kedék akejep suud kéto magedi.
Sanjané sanget ada tepukin tiang anak muani lénan ané cara anak buduh di balé banjar di aep umah tiangé, ia ngidupang tipi. Dingehang tiang ia ngalih siaran berita. Buin kenjepné, tepukin tiang truna-truna banjaré teka pada ngaba arak. Sambilang nginem arak, sakabesik trunané ento nganti-nganti kanal tipiné. Munyin tipiné sayan ngedénan. Munyin truna-trunané ané magarang tipi masih sayan ngerasan. Dingehang tiang bedég lan sakancan pakakas ané ada di bajar katepak. Ngancan peteng ngancan ramé. Inguh masih tiang ningehang. Milu tiang nyetél tipi. Di tipiné, kasiarang berita unduk kantor-kantor ané katunjel sangkaning kalah Pilkada. Bengong tiang ngatonang. Inget tiang tekén I Kalér, I Raka, I Lanying, Bajang Bunga, lan anaké ané kocap buduh totonan.
“Anak buduh tuah anak nyengkalén nak lén, ané ngadug-adug, lan ngusak-usik. Rasané jani liunan anak ané buka kéto, man liunan anak buduh, sinah ané sing buduh ané kaucap buduh.”
Nyingakin truna-trunané di banjar, nyingakin anak buduh ané iteh padidi, mara kresep baan tiang. Jani mara pedas baan tiang dija tongos tiangé, dija tongos timpal-timpal tiangé, lan dija tongos Bajang Bunga totonan.










Cerpen Bahasa Bali
1965 (IDK Raka Kusuma)

Peteng dugasé ento. Tiang glayah-glayah di balé meténé. Di ampiké dingeh tiang mémé matutur-tuturan ajak i bapa. Miribang mémé, kéto masi bapa, ngadén tiang suba masaré. Wiréh kori meténé unebang tiang tur tales tiang aji kayu.
“Man, payu nyai suud dadi krama Gerwani?”
“Buung Bli.”
“Sangkal buung?”
“Di Gerwani, suba kisinan amun pangacep tiangé uli dugasé tiang nu bajang.”
“Apa pangacep nyainé?”
“Suba apa kondén tiang ngorahin Bli.”
“Kondén.”
“Sajaan ya?”
“Ngudiang bli nguluk-uluk?”
“Dadi ketua ranting.”
“Kéto suba nyai. Aget bli kondén nekedang raos nyainé i telun tekén ketua Gerakan Wanita Marhaénisé.”
“Raos tiangé ané encén?”
“Raos nyainé ngorahang suud dadi krama Gerwani tur lakar dadi krama Gerakan Wanita Marhaénis.”
Mémé sing nyautin raosné i bapa totonan. Takeh tiang mémé bengong. Takeh tiang i bapa masi bengong. Tiang bani nakeh kakéto, wiréh sesai tepukin tiang. Yén mémé ajak bapa matutur-tuturan laut singsal raosé, kapragatang baan bengong.
Tondén taén tiang nepukin mémé lan bapa matungkas gedé. Diastun mémé lan bapa mabinaan parté. Mémé dadi krama Gerwani ané mabesikan ajak PKI-né. Bapa dadi pamucuk PNI. Tiang suba masekolah di SMP kelas dua dugasé ento. Ento krana tiang nawang kawéntenan mémé lan bapané maparté.
Taén tepukin tiang mémé ajak bapa matungkas. Nanging sing ngranaang kanti magedegan. Pitungkas mémé lan bapané ento, dugasé tiang mara menék kelas dua SMP. Mémé ngidih tekén i bapa apang tiang dadi karma IPPI. I bapa tusing maang. I bapa ngidih apang tiang dadi krama GSNI, mémé sing cumpu. Dugas pitungkasé majadengan, mémé lan bapa sibarengan nolih tiang ané bengong mabalih.
“Man, apang sing dadi tungkas gedé, lan serahang tekén panaké, kija ja kitané,” i bapa ngamalunin ngraos.
Mémé ngunjal angkihan. Suud makenyem, masaut. “Tiang cumpu kapining pangidih Bliné busan.”
Laut selagenti mémé lan i bapa mapangidih. Sarwi ningehang raos méméné, kéto masi raosné i bapa, tiang makeneh. Yén prajani ngisinin sinalih tunggil pangidihé, sinah lakar ada ané sebet. Buina marasa sing bakat tuutin. Yén uli dija kadén tekané, prajani pesu dayan tiangé. Dayan tiangé ento dadiang tiang raos, “Mémé, Bapa, baang tiang ngidih témpo.”
“Kudang lemeng Gedé ngidih tempo?” Sibarengan mémé lan bapa nakonin tiang.
“Buin telun tiang lakar ngorahang putusan tiangé.”
Sibarengan mémé lan bapa nyautin aji anggutan.
Buin maniné, tiang ngidih tetimbang tekén timpal-timpal tiangé di sekolahan. Makejang ngorahin tiang dadi krama GSNI.
“Ngudiang kéto?” tiang matakon.
Pasaut ané tampi tiang patuh.
“Di sekolahané dini, makebedog timpal-timpalé dadi krama GSNI. Indayang séksék gorék, yén ada krama IPPI, getep kopingé anéh.”
Mémé sing sebet dugasé tiang ngorahang dadi krama GSNI. I bapa nampénin biasa-biasa dogén.
Sekaté ento, kapah tiang kacunduk ajak mémé lan bapa uli semengan kanti sanja. Ané ngranayang, tiang ijek di GSNI. Mémé ijek di Gerwani. I bapa ijek ngurus PNI. Apa buin dugasé ento warsa 1965. Warsa nedeng giranga anaké maparté.
Bulan Oktober 1965, tiang ningeh gatra. PKI-né ngadaang kudéta di Jakarta. Ortané mabiayuhan dini-ditu. Nu bulan Oktoberé 1965. Tiang ningeh kepiran orta, koné PKI-né lakar maganyang. Kéto masi organisasi ané mabesikan ajak PKI-né. Ditu tiang ngorahin. I bapa mendep. Suud ngorahin, keneh tiangé nakonang unduk méméné. Nanging tiang sing bani mesuang.
Aminggu suba liwat. Kepiran ortané nu marupa kepiran. Tan péndah kepiran angin ngusirsir sig don-donané. Kapin kéto, dingeh tiang, taén i bapa ngorahin apang i mémé magingsir ka Sasak. Ka umah palekadan méméné. Sakéwala mémé sing nyak. Dingeh tiang mémé masaut. “Da Bli ngugu raos ané kondén karuan beneh. Yén saja kéto, yén saja PKI-né miwah organisasi ané mabesikan lakar ganyanga, tiang ajak timpal-timpal tiangé méh suba majemak.”
Yén tanggal kuda kadén dugasé ento. Tan pasangkan ada anak teka. Ajaka dadua. Ngalih i bapa. Sing tawang, apa kadén orahanga. Wiréh kisi-kisi. Satondén magedi, maka dadua nyerahang kertas putih.
Petengné, i bapa pesu. Ngorahang rapat parté.
Buin puan tengainé, mulih uli sekolahan, dapetang tiang i bapa bengong di balé dauh. Masadah di adegané. Muané seming lémlém. Sig arepné, tingalin tiang nglétak kertas barak. Nyeh sakit jantungné ngentah, i bapa takonin tiang.
“Pa, gelem bapané ngentah?”
I bapa sing masaut.
“Pa, suba naar ubad?”
I bapa mendep.
Mara lakar ngraos buin, i bapa adéng-adéng nyambat mémé.
“Kenapa i mémé, Pa. Kadén dugasé tiang ajak bapa pesu i mémé enu nyakan?”
I bapa nyemak kertas di arepné. Suud nyerahin tiang, i bapa magégas bangun. Di subané majujuk, magégas majalan ka luanan.
Paca tiang tulisan sig kertasé : Istri Anda kami amankan.
Pangawit, tiang ngadén mémé mati matumpas. Kéto masi i bapa. Ento awanan, tiang ajak i bapa paling patitakon. Nakonang dija ragan méméné kapragatang. Sakéwala, buin nem bulané, timpalné i bapa teka. Sawiréh orahina meliang roko, tiang sing nawang apa kadén tuturanga.
Petengé ento i bapa ngaukin tiang. Tondén beneh negak, i bapa ngorahang: mémé slametang tentera tur ajaka ka Jawa. Tiang sing bani matakon, ngudiang mémé nyak. I bapa masi sing ngorahin. Ané pedas dingeh tiang, i bapa ngraos, “Uli jani, suud Gedé nyambat mémén gedéné di arep bapané.”
Kanti jani Mé, kanti suba petang dasa tiban liwat, tiang nyeh nyambat mémé di arepné i bapa. Yadiastun di keneh.
Amlanagantun,2007










Cawet (Buda Rebo)

Telung tiban suba I Gedé Darmika matunangan ngajak Ni Luh Swandéwi. Mémé bapanné ngrencanaang lakar nyangkepang pianakné énggal. Apang sing énggalan ada gegodan bin mani puan sawiréh ajak dadua suba pada suud kuliah, suba pada bisnis masih. Buina nyén sing nawang I Gedé, anak bagus, jemet, tur sugih. Patuh masih Luh Swandéwi, anak jegeg, tur solahné adung tekén kajegéganné, kéto masih ia sugih, nyén anak muani ané tusing demen tekén ukudanné.
Ambiug orta di rurungé upakara mapragaté lakar gedé, balé banjar suba booking-a. Yén anak tusing sugih, kanggoanga suba di natah pakarangané dogén ngaé upakara.
“Buk Gedé anak mula ngelah, kuda kadén lakar mapenga pipis anggon biaya upakara ténénan,” kéto Mén Sukadi ipah Buk Gedé Kelihan ngrimik.
“Éh…, nak orahanga mani peteng lakar ada konsér gratis lagu pop Bali, to… apa grup I Gedé lakar nyumbang lagu,” kéto Mén Sukarta sada agem sawiréh ia mula abehné paling nyéntrik di désané, gayané suba cara artis sing kesampaian, méh-méh mani peteng ia milu nagih magending sawiréh méntalné gedé sajan.
“Ija ia I Gedé ajak Luh mafoto gedé buka kéto, gedénan tekén tipin icangé jumah, bin sada panganggoné ngrényeb aéngan tekén panganggo raja jaman ilu,” kéto Mén Soken ngrenggeng sambilanga nalinin jaja bantalé.
“Bin mani ingetang mapayas gedé lakar sotinga koné, apang ada kenang-kenangan bin manian, béh… Mén Sukarta suba paling malu!” kéto abetné Mén Margi majailan.
Mén Sukarta ané gesaha kenyem-kenyem dogén, ané lénan sibarengan kedék sawiréh Mén Sukarta ngédéngang agemné cara anak mafoto dadi modél.
“Dé, Madé kadén ngarep, warna apa kostim pangayahé Dé, anak saja misi maan kostim?” Mén Darma matakon seken.
Kondén tiang masaut Dadong Gitar ba nyelag, ”Apa to kostim Mén Darma? Dadi tombén mémé ningeh?”
Tiang kenyem-kenyem ningehang petakon Dadong Gitar, saja ja ia tusing nawang, sawiréh yusanné suba odah buina suba kapah matulungan ka pisaga, yén tusing manyama sajaan tekén Pak Gedé, pensiun suba raganné matulungan.
”Kostim to baju seragam Dong, panitia pangayah masi maan warna coklat, pangayah jaja warnané kuning tasak gedang, keluarga pangantén nganggo warna kuning emas,” kéto tiang nyelasin. Béh…, makejang ané ajak matulungan masebeng anggob.
Makejang saja pada anggob, méh… orta di tongos anaké matulungan mébat aéngan buin. Yén nyak, Pak Gedé ngaé gaé di hotél berbintang sinah ngidang, Pak Gedé mula warga suksés di rantauan.
Uling ija kadén tekané, Embok Darmi maid liman tiangé sada nyebeng, krama ané lénan pada kisi-kisi ningalin tingkah embokné I Gedé buka kéto, ajaka tiang ka paon apang johan tekén krama ané matulungan.
Tiang bingung, ”Aduh Dé, lacur sajan jani Mén Mantra anak jlema sing nawang lek, apa nyelapang apa tusing, ia ngaba cawet. Cawetné nyemplung di émber tongos pangumbahan praboté, liu anak nepukin, kénkén né?” munyinné cara mimis sing kapegatang, bangras nyetang suba gedeg sajan.
”Anak kénkén kadén masan kené ngaba tingkah ané soléh-soléh,” nglantur ia mamunyi.
Tiang sing pesu munyi nang abesik, nadak sara sirah tiangé pengeng. Tumbén jani ada anak ngaba cawet matulungan. Biasanné, ané tawang tiang, cawet ento benda rahasia paling silib, sing dadi édéngang, tongosné setata di tebén. Nyemuh dogén anaké lakar ngalih tongos ané silib apang tusing yén ada tamui, lek saget tepukina. Yén sagét tepukina nyemuh, kasindir i raga kén kramané kasengguh cem. Kaling ké anak lén, somah padidi yén ba masalah urusan panganggo dalam, anak tusing juari. Yén kal tawang lakar matulungan to ngudiang aba, sing dadi mékén manjus ka danuné mulih malu jemak, aduh….
Ortané ané uling abulan di désané nyambatang indik kaangoban karya mapragatan I Gedé tekén Luh Swandéwi masalin akijapan mata tekén satua cawet Mén Mantra ané nyemplung di pangumbahan praboté.
Liu matampahan, Pak Gedé mula mapenga liu apang makejang krama désané maan ngrasayang ajengan ané kagaé, sakéwala makejang masisa sinah suba liu krama désané tusing bani ngidih, sawiréh cem krana unduk ané busan. Kramané tusing ada nyak nyambatang unduké ento. Lawar pasil, nasi mabyayagan masisa, makejang nu liu. Sebeng keluarganné suba tusing égar cara ibi puané makejang mirib makeneh-keneh pada jejeh, sing ké kené sing ké kéto?
Keluarga makejang sing ngidang bes nyangetang unduké ento sawiréh Mén Mantra ada hubungan ipah tekén Buk Gedé, adinné Buk Gedé masomahan ajak Mén Mantra. Unduké ento mula dadi kenehan makejang krama désané, pokokné tusing maan jawaban, ngaé pegeng dogén.
Petengné tiang meled masih matakon kén Embok Darmi, tingalin tiang ia suba tenangan a bedik.
“Embok kénkén unduké adi cawet Mén Mantra bisa ulung, nak dija kejang?” Sada adéng munyin tiangé apang tusing dingeha tekén muani-muaniné ané maceki.
“Di anduké ané lakar abana manjus, seleta di bangkiangné, sangkel Embok sangsi ngudiang matulungan tengai tepet, barang ento suba aba, kadén yén manjus nyaluk sanja.”
Cawet orahanga barang, méh… ngeng Embok Darmi ngadanin, mula soléh dingeha kén kupingné.
Suud unduké ento Luh Swandéwi setata nyelé ati, dugasé mabakti ka Balé Agung mapayas suba sakadi raja lan ratu, kéwala sengkala, ia pingsan sing ada angin sing ada ujan. Makejang acarané ané kasusun rapi dadi rambug, payu acara mapragatané dadi acara ngurus anak gelem sing tawang sakitné. Dokter puskésmas di désan tiangé sibuk ngurus I Luh. Ané paling nyebetang keneh, tamiuné liu teka, sakéwala panganténé sing ngidang nyambut. Ané nyambut payu reramanné maka dadua. Nyén ané nganten, panakné apa reramanné? Brayané makejang pada pakrimik apa ké sakitné I Luh, ada hubunganné tekén cawet ento.
Acara konsér lagu pop Baliné batal, makejang ngrenggeng, kramané tusing payu maan hiburan gratis, sing karoan telung tiban cepok ada hiburan. Péh…, kéné penadinné.
Dadong tiangé ané masih dadong I Gedé, sawiréh tiang mula mamisan ajak Gedé, ngeling sigsigan sawiréh nepukin cucunné kena sengkala buka kéto. Keneh tiangé dadi engsek.
”Dé, da orahanga nah! Bapakné I Gedé anak mamitra ajak Mén Mantra,” I Dadong nyangetang ngeling sambilanga maseselan.
Rasa makecos batun matan tiangé ningeh unduké buka kéto. Béh…, cara sesonggané, ipah ipuh, méhan kenehné nganggo panangkeb apang makejang keluargan Pak Gedé jerih tekén ia.











Cerpen Bahasa Bali
Cetik

Timpal leket tiangé, I Buda, gelemné sampun ten dadi tulung. Awakné berag, sasai ngutahang getih. Makudang-kudang dokter kadén sané sampun ngubadin, nanging ipun nénten mrasidayang seger. Diagnosisné magenepan. Wénten sané ngorahang diabetes akut, wénten sané ngorahang keni tumor, wénten sané ngorahang sakit ginjal, sakit jantung, sakit ati. Makejang ten wénten sané uning napi sujatinné penyakitné I Buda. Sasukatné ipun dadi pejabat, magenepan pesu penyakitné. Ngantos ka dura negara ngrereh ubad, nanging durung mrasidayang seger.
Né sanget padalemin tiang wantah mémén ipuné. Mara Mémén ipuné lega ngelah pianak pejabat mangkin sampun ngreres ngantiang mati. Kanti telah arta brananné anggona ngubadang masi ten nyidayang seger. Bapanné I Buda sampun makelo ngalain. Tiang inget mara dugasé niki Buda malali ka umah tiangé.
“Madé, icang lakar sasai luas joh. Runguang mémén icangé, nah, ” kénten I Buda kapining tiang.
“Nah, asal da engsap tekén timpal dogén lamun suba sugih,” tiang masaut asal.
“Béh, icang sing kal ngengsapin cai,” kéto pasautné sambilanga kedék.
”Eda masih ngengsap tekén Widhi.”
”Nah.”
I Buda sujatinné anak dueg, dharma lan ten taén ngelah daya corah. Nénten demen mapi-mapi. Napi ja sané kabaosang sakadi asapunika ring keneh ipuné. Nénten taén majanji-janji. Nénten taén mogbog. Mirib punika sané ngawinang ipun demenina teken anak-anaké ngantos ipun nyidayang dadi pamimpin yadiastun ipun anak sané nénten madué.
Tiang percaya I Buda boya ja sakit médis. Sampun makelo I Buda nganggo ubad resép dokter, nanging ten wénten perubahan. Sakitné, pedas sakit niskala! Janten wénten ané nyakitin. Nanging tiang ten bani nyambatang I Ana utawi I Anu sané ngranayang. Adanné manusa, don sénté don plindo; ada kéné ada kéto. Ten makejang patuh keneh ipuné. Liu masi anaké ten demen tekén I Buda pamekas saingan ipuné. Anaké ngorahang yan suba terjun ring politik mangdané dueg-dueg ngaba raga. Yadiastun tiang boya ja politisi, tiang masih nawang yan ring politik, sané mangkin timpal, buin mani bisa dadi saingan. Ané mangkin ngajumang, buin mani bisa misuh-misuh dadi musuh. Sapunika taler tungkalikannyané. Samian menghalalkan segala cara. Wantah kepentingan sané kautamayang mangda kapolihang napi sané kabuatang.
Sasukat I Buda sakit, liu anaké pada marebut lakar nyuang tongosné. Kéto kepir-kepiran ortinné sané piragi tiang di margané.
“Béh, mirib liu anaké ané ngamadakang apang I Buda énggal ngalain. Apang enggal maan nyuang “kursiné”, ngentosin tongosé ento,” kéto tiang mapineh-pineh.
“Mirib liu masih ada anak ané iri tur dengki kapining I Buda.”
Tiang nelokin I Buda di jumahné. Tingalin tiang I Karma, timpalné leket ané biasa ajaka gradag-grudug, mesuan uli di jelanan umahné. Mirib mara suud nelokin I Buda. Sasubanné tiang neked ditu, Mén Buda ngénggalang ngajakin tiang macelep ka kamar, ningalin I Buda. Awakné berag, lemet, paningalanné barak. Sayan wai sayan nyangetang dogén sakitné I Buda. Jani ia sing nyidayang bangun.
“Dé, nglaut I Buda kakéné. Kénkénang jani?” Mén Buda nakonin tiang.
“Béh, tiang ten nawang ampun, Mé,” tiang masaut makitak-kituk.
“Dé, mémé ba leleh gati kemu mai. Masih sing seger-seger pianak méméné totonan. Mirib né mula karman méméné,” kéto panyambat Mén Buda sambilanga sigsigan.
Tiang nginget-ngingetang, i pidan mémén tiangé taén ngorta, wénten jero mangku napi balian, tiang masih ten seken nawang, koné bisa ngubadin anak kena cetik. Nongos di bongkol gunungé, sasai masamadi nunas pica, nunas ica. Ajakin tiang Mén Buda mrika. Mabekel baas, daksina, tipat kélan, canang, lan bayuan tiang sareng Mén Buda nakonang ring baliané nika.
Matakén Mén Buda, “Jero, napi sané ngranayang pianak titiangé sakadi asapunika?”
Jero balian nrawang. “Ne, ada ané sing demen.”
“Sira?”
“Anak. Di tongosné magaé. Kéné parisolahné.”
Baliané majalan nyrengseng. Mrika-mriki, sebengné gedé pesan. Ngingetang tiang ngajak…, ngajak…, sira nggih? Tiang engsap. Tiang ten bani nakonang adannyané tekén Jero Balian.
“Tebus atmané di Pura Dalem. Anggon banten anu, anu, anu. Énggalang né nebus apang énggal ia seger. Yan sing kéto pedas ia lakar ngalain.”
“Nggih Jero, matur suksma.”
Titiang sareng Mén Buda ngénggalang mapamit. Satekané saking umah baliané pramangkin Mén Buda kawantu olih kaluarganné répot ngaé banten. Tiang masih milu repot ngayahin.
“Madé, beliang kéné jebos.”
“Beliang kéto.”
“Tandingané kondén misi kéné-kéto.”
Jag magrebedan prajani di jumahné. Ada ané ngayahin I Buda, ada ané ngayahin tamiu ané madelokan, ada ané ngaé banten, magenepan.
Aget pesan ring rahinané mangkin bantené sampun pragat. Orahanga tekén Jero Baliané mangkin déwasa sané melah anggé nunas kasegeran. Makejang timpal-timpal di tongosné I Buda magaé ajakin tiang maturan ka pura dalem. Apang milu mabakti, nunasang ring Ida Betara mangdané I Buda énggal seger. Tiang nyangkol I Buda tuun uli kursi roda. Jero mangku ngantebang banten. Tiang ningalin makejang timpal-timpalné I Buda. Ten wénten sané ten teka mriki. Tlektekang tiang sakabesik.
“Ratu Betara…, sapa sira ja sané nyakitin I Buda mangda ketara mangkin,” tunas tiang ring manah. I pidan Buda sasai nulungin tiang yadiastun ia masi anak sing ngelah. Ajak tiang uli cenik, Buda mula anak polos. Nénten madaya I Buda lakar kakéné dadinné. Dugas ipun wau-wau ring politik, wénten masih keneh jejeh mémén ipuné.
”Buda, da ja milu-milu terjun ka politik. Anak politiké ento keras. Apa buin i raga tusing ngelah apa!” kéto mémén ipuné majarin.
Nanging I Buda kekeh jungkeh tur masaut, ”Mé, jani suba gantinné i raga ngwantu masyarakat kecil, kadung i raga ka gugu dadi wakil rakyat. Apang nyidayang nulungin anak lén. Apang nyidayang nglestariang gumi Baline.”
Jero Mangku sampun usan ngantebang banten. Sané wénten ring pura ajak makejang ngaturang bakti.
”Inggih asepin tangané. Om….”
Déréng suud pada mabakti saget wénten ané jerit-jerit, ”Kebus! Kebus!”
Makejang matolihan tur ngénggalang bangun. Tiang ané ngisiang I Buda ten nyidayang ningalin sira sané jerit-jerit. Anak-anaké pada biur.
”Aduh! Aduh!” buin ia jerit-jerit.
”Mé, ajak malu I Buda, tiang lakar ningalin sira ja nika.”
Tiang majujuk lan nylebseb di selag-selagan anaké ané lénan makita ningalin.
”Mrikayang akidik, mrikayang akidik,” kéto abet tiangé sahasa ngamaluang.
Sasampunné di malu, tiang makasiab. Tiang ningalin awak ané gedé, barak biing, mabulu, ten cara manusa. Makejang ten masuara. Ngob. Mara makipekan tiang buin makasiab. Karma?









“MAGALUNG”
Sasukat inget, sing taen tawang tiang demen rasane magalung. Da teh nyidaang mabaju anyar, malegan - legan malali ajak rerama, ajak timpal - timpal, pang sing kena opak dogen suba melah. Ento makada yen galungan, tiang sing taen ngelah keneh luung. Setata ibuk,sebet,nagih ngeling,sakewala sing nyidayang mesuang yeh mata.
Tiang sing nawang kenken kaden undukne. Ane setata ingetang tiang kayang jani, sabilang galungan, sabilang rerahinan, memen tiange setata mamedih, ngambres-ngambres. Pelih abedik, tiang katigtig.
Bapan tiange masih keto, munyine setata bangras, gelar-gelur sambilanga mecik sampian, maceki. Apa ja tagiha, apang becat kasediaang, apang prajani. Yen sing keto ngancan keras bapa mageluran, dijelekne misi misuh-misuh. Sabilang rerahinan, apa buin Galungan, meme bapan tiange setata marebat, dikenkene kanti masiat.
Inget tiang dugase ento. Dugas Galungan taun 2001 ane liwat. Tiang suba masekolah kelas II SMP. Olih Guru Agamane tiang kaorahin, Galungan kone sarana ngerayaang kamenangan Dharma ngelawan Adharma. Pak Guru masih ngorahin, ane paling penting tuah ngalahang Adharma ane ada di deweke padidi. Ento ane setata ingetang tiang, ane ngranayang tiang sing bes sebet yen Galungan sing ngelah baju anyar, sing ngelah dadaaran jaen. Sakewala ane nyebetin tiang, solah bapan tiange ane cara nak ngadug-ngadug. Setata ngae biuta. Dademenane tuah maceki. Yen suba maceki, mapunduh ajak timpal-timpalne, negak awaian ngidaang, meh-mehan kanti engsap manjus. Cara dugas Galungane ento.
“ Gaenang kopi telu, teh dua,” keto i bapa mageluran. Japi ja bapan tiange sing nyambat adan, magresoan suba tiang ngae kopi teken teh. Apang suud gen ia mageluran. Sedek tiang ngae kopi teken teh, jeg makesiab tiang. Kuping tiange kedenga teken i meme.
“ Pragatang malu pasuciane, da nyemak gae lenan. Uli pidan iluh suba orahin meme, da ayahina bapan iluhe, pang sing kadung tuman. Yen Galungan rerahinan gede, gegaene bek, kaling ke nulungin somah, pragat iteh maceki, maayah-ayahan,” memen tiange pedih.
Buung tiang nuruhang yeh maluab, depin tiang lakar kopi ajak tehe. Buin tiang nanding pasucian. Inget tiang teken palajahan Agamane di sekolah. Pasucian ento kone katurang ring Ida Bhatara mangda kaangge masuci, rikala ngae pasucian pantesne madasar baan keneh ening lan suci. Inget tiang teken tutur Guru Agamane, degdegang tiang bayun tiange.Tambakin tiang yeh matan tiange ane nagih ngetel. Adeng-adeng kenehe, uncarang tiang gayatri mantrane, mara nyak angkihan tiange ngendukang, madegdegan.
Buin tiang iteh matanding, sabilang nagih sebet keneh tiange, buin tiang nguncarang gayatri mantra. Pragat kanti tetandingan banten tiange. Buin dingeh tiang, I bapa mageluran, jani adan tiange ane kakaukin turin misi misuh-misuh.
“ Luh Karti naskeleng cai ih, panak bebedag, dadai atiban ngae kopi, ngae lek gen, matiang cang nas caine,” bapan tiange mamedih. “ weh, aluh gen nagih kopi, kopin nyen to….., taen meli adaa”, memen tiange masaut, milu pedih. Buin dingeh tiang bapan tiange pedih, buin memen tiange, buin bapan tiange. Tiang jejeh sajan, ngetor, sing bani paek. Becatang tiang nyemak canang lan bantene, tiang malaib kasanggah, sambilang ngetelang yeh mata, tiang mabanten, nunas ica ring Hyang Widhi.
Ada ajam tiang mabanten disanggah, adeng-adeng tiang mulih. Tiang makesiab, pakakas dipaon mabrarakan, piring lan gelase belah makacakan. Tepuk tiang ada ketelan getih.
“meme,meme”, tiang paling ngalih memen tiange.
“meme………, meme……..,” tiang mageluran.
“plang…………..,” das sajan sirah tiange tepen dampar ane katimpug teken I bapa. Tiang bengong, engsek, bapan tiange makaukan, matane barak, tiang ngancan jejeh. Aget sajan liu teka nyama brayane ane nambakin bapan tiange. Yen sing ada nak tau, sinah tiang suba matatu, mehmehan suba mati. Tiang inget dugase ento tiang kakedeng teken uwan tiange ane nongos dikota. Mula gantine ia mulih tur nepukin uyut buka keto. Sasukat ento tiang ajaka nengil dikota, nongos diumahne. Tiang kasekolahan kanti tamat SMA.
Jani tiang suba magae dadi kasir di swalayan. Suba limang tiban tiang sing taen mulih, sing taen nepukin meme lan bapa. Uwan tiange ngorahang I bapa jani gelem-geleman. Sasukat I bapa gelem-geleman, I meme buin mulih apang ada ngayahin I bapa. Bengong tiang teken kapitresnanne I meme kapining bapa. Kangen sajan tiang teken I meme, edot masi tiang nepukin I bapa, sakewala marasa gedeg enu basang tiange teken solahne. Ento ngranayang tiang marasa sing dadi magalung. Suba ping dasa Galungan tiang sing mulih. Makelo sajan tiang muruk ngilangang gedeg basing tiange teken I bapa. Jani asane tiang nyidaang, encotang tiang kenehe mulih.
Tuun uli bise, batis tiange ngetor. Edot matemu meme lan bapa, sakewala marasa jejeh. Jang tiang malu aban-abane di trotoare, baliin tiang, ada woh-wohan, jaja, ada baju kebaya bang I meme, ada kamben sarung bang I bapa, ada masi be urutan dedemenan I bapa.
Sasubane di aep korine buin tiang nengil, marasa sing bani macelep. “ meme, bapa, tiang Luh Karti teka mulih”, edot sajan tiang majeritan keto, sakewala layah tiange caket. Yeh matan tiange makebios, makelo tiang nengil, bengong cara tanparasa. Kanti sing rungu tiang ken ada anak teka. I meme, memen tiange suba ada di malun tiange, tur ngelut tiang, tekek cara takut kalihin.
“ I luh,I luh, beneh iluh ne? Bli….., bli……, I luh mulih, iluh suba mulih,” keto I meme mageluran. Bapan tiange teka nyagjagin tur matimpuh di batis tiange. “ Bapa……,” tiang makesiab, goban bapan tiange suba ngenah tua sajan. Bangunang tiang I bapa, ajak tiang meme jak bapa macelep tur tegakang tiang dibalene.
“Luh, I bapa ngaden iluh sing kar nyak mulih buin. I bapa setata ngorahang I luh tusing nyak ngelah rerama jelek buka kene. Meme sing percaya luh, meme pastika luh kal mulih. Sabilang Galungan meme nunas ica, pang luh nyak mulih,” I meme ngeling. Tiang nawang elingne I meme, eling demen, eling bagia.
Matan tiange masi mayeh, tiang bagia, sawireh di Galungane ene tiang marasa magalung. Suba bisa ngalahang rasa gedeg baan rasa tresna.










Kampih di Kakisik
UJANE mara pesan nget. Ketelan yeh capcapane nu ngucikcak nepen don kayune ane tuh. Dikenkene masreyok munyin yeh don kayune katempuh angin ngawe jarih, sepi jangkrike alah keteben. Langite masriyak sayan galang. Ditengah pasihe Made Warsa ningalin ada jukung puntag-pantiga teken ombake. Sayan mekelo sayan ngasisian nganti kampih disamping pondokne. Tan jangkayan Made Warsa nyagjagin, nanging ane tepukina ditengah jukunge tuah lelipi gede malingkehan ngebekin jukunge ento. Awak lelipine lemet nanging matan nyane klier-klier kijepane luyu tur layahne selap-selep. Baan jejehne Made Warsa malaib malipetan, nanging batisne lemet ngetor ngilgil maselesoan tuara nyidayang matindakan. Lelipine bangun tur mageros maakin Made Warsa. Rasa tanpa jiwa nyem leteg awak Made Warsa lilita baan lelipine. Bungut lelipine enggang. Gigine rangap, masuit munyine nageh nyotot. Lilitane sayan tekek makeret. Angkihane Made Warsa sengal-sengal mehmehan nyat. Nadaksara galak lelipine purna, lilitane tan bina buka tukang pijite macikin batis muah awak Made Warsane. Ngeres layahne nyilapin cunguh, pipi, lan peningalan Made Warsane lelipine sayan samar……..saru tur sirna magenti dadi anak jegeg. Made Warsa bengong ngatonang, rasa-rasane taen katepuk teken anake luh ento. Sing je len tuah Luh Suratning timpalne masekolah di SLOA Saraswati Denpasar bungan kelasne nanging maseh bungan kenehne Made Warsa.
“Kenken dadi dini,luh… ning?” Pitakone Made Warsa tumuli ngelut luh suratning. Sakewale Luh Suratning magebras malaib tur macebur ketengah ombake. Made Warsa ngatutburi tur milu macebur kapasih lakar nulungin Luh Suratning. Nanging lacur, gadublaaag….. Made Warsa ulung uli pasareane ka batan longan sambilang ngelut galeng.
“Ooh….. ngipi. Kaden ja saja Luh Suratning teke,” keto Made Warsa ngerenggeng sambilanga ngurut-urut gidatne mabencol niman sendi pondokne. Ia bangun tumuli ngampak jelanan pesu ka natahe klebat-klebit ngaba senter. Ombake gebyar-gebyur magulungan nganti ketisanne teked kanatahe. Bulan purnamane nedeng tajeg, lumlum gading. Kredepan damuh muah yeh ujane di don kayune pakenyahnyah cara manik bayu kasunaran tejan Hyang Ratih. Ditu laut Made Warsa kapesisi nelokin jukungne, takut yen anyudang ombak. Akuda baanne nyayangang jukungne ento ,ane mare telu bulan belina nganggon kredit Bank Rakyat Indonesia. Made warsa mula urati, mula jemet magarapan. Duweg, pantes dadi tuladan timpal-timpalne di Kakisik. Ento kerananne ia piliha teken timpal-timpalne dadi ketua koperasi nelayan Minawerdhi, dadi kelian truna-trunine di Banjar Candi, Kakisik. Sasukat ia jumah jani tusing ada truna-trunine nganggur ngecelin siap, ngelut entud di dagang tuake masadegan. Ane ngelah geginan demen ngalih be ka pasih makumpul bareng di Koperasi Minawerdhi. Ane magawe kacarik makumpul di ulun subak sawireh jani suba ngelah bale paruman subak, toko subak tur lumbung panyimpenan padi druwen subak. Krama subake ane tusing ngelah bibit, kakurangan sangu muah ane ngelah gagaen nadak, dadi malu nyilih padi utawi beras di lumbung subak, tur apang ngulihang di suud manyine. Makejang ento saking pituduh tur pangelaksanan Made Warsa. Ngawit uli rarincikan piguman banjar nganti paum saja pangid baana ngiketang apang mapikenoh anggon ngawangun desan nyane. Sing ja pocol ia masekolah di IPB Bogor yadiapin tusing nganti pragat, sawireh kakurangan sangu. Perbekele ajak Pak Camat makejang nyayangang Made Warsa. Ento awananne di Lembaga Sosial Desa (LSD) ia masih dadi pengurus ngisiang seksi kapemudaan. truna-trunine pada girang maolah raga. Sabilang banjar ngelah lapangan volly, lapangan bulutangkis, maja pingpong, tur sekaa drama suang-suang. Nanging arepe kasisi makejang truna-trunine anut dadi abesik. Ento awananne Pak Prebekel aluh nganterang desane, nyujuh katreptian lan kalanduran gumine. Apa buin pramuka lan persatuan pelajare satata dadi contoh tatuladan, nangun kretaning gumi, saling asah, saling asih lan asuh. Makejang ento tuah Made Warsa ane mamucukin.
Nanging liu masih bajang-bajange pakerimik ngomongang ngudiang dadi kayang jani Made Warsa tonden nganten. Yen uli titik jajeleg lan goba mula bagus. Yen tuuh miribne suba 30 tiban. Yen gagaen ia suba ngelah gagisian carik asikut, tegal asikut, tur masih ia bareng ngalih ebe kapasih. Miribne tusing lakar kuangan sangu yen pada maroba ngajak kurenan teken panak dadua, imbuhin teken memene buin aukud sawireh bapanne suba mati. Yen ada bani nakonang buat ento teken Made Warsa, satata ia nyahutin baan kenying manis. “ Tiang sampun masuk keluarga berencana. Rencana tiange mare teked deriki. Buin pidan yen sampun tutug sengkerne sinah tiang lakar nganten. Mangkin kanggoane ane dadi gagelan tiange tuah jukung, tambah, bola….. ah liu gati.”
Tusing merasa Made Warsa seget teked di batan nyuhe, tongos jukunge pelaksanane macangcang. Dapetanga jukunge pada magaburan uyak ombak. Aget masih tusing ada ane rusak arahat. Amung betek kantih-kantihne dogen ane keles. Klebetan senterne Made Warsa paling, sledat-sledet metekin jukunge: sa, dua, telu, patpat ,lima ,enem……. Nganti selikur. Bengong ia sawireh jukunge makejang liyunne selikur. Lebih buin abesik. Mara ia nganterin jukunge ane macet barak jag inget ia teken ipianne ibusan. Presis, sing ada lenne nyang abedik. Jukung pesiar macet barak mamerek “DRUPADI HBB SANUR”. Layarne setset suranting, tiangne lung. Dayunge enu atugel, kantihne enu asibak, tur…..kenehne Made Warsa bingung nagih malaib mara inget teken ipianne yeh dijukunge ento misi lelipi gede. Nanging yen inget teken Luh Suratning ah dando-dando tindakanne lakar nyagjagin. Tahu-tahu saget dingeha ada anak maduuhan di tengah jukunge.
Yadiapin runtag tur ketar-ketir takut buyunne, nanging Made Warsa masih nyagjag maekin jukunge ento sambilanga ngendihang senterne. Saja, ditengah jukunge dapetanga ada anak luh nyalempang lemet mategul, nanging nu mangkihan. Tan ngitung baya pakewuh Made Warsa ngelesin tali penegulanne tur sahasa nyangkol abana kumahne tur jalempanganga di pasareanne. Bajunne kelesinne tur gantinine baan kamben lan anduk sane anget. Suba keto mara uruta baan lengis anget-anget, sambilanga ngalingling nyen sujatine anake luh ento. Makesiab Made Warsa mara kena baana ngingetin yen anake luh ento tuare len tuah Luh Suratning. Tumuli melahanga nyaputin sawireh ia jani suba inget teken awak, paliatne joh sawat, munyinne seret alah cekuk.
“Dija tiang niki…..ooh, sira olas nulungin tiang. Aduh….. setan kamu, bangsat….. kamu pengecut,banine teken anak luh dogen,” keto saget Luh Suratning nyerit sambil ngerejat nagih malaib. Bek rasa tangkahne Made Warsa sedih ninggalin kahanan Luh Suratning buka keto.
“Luh….. melahang malu bayune. Luh dini di pondok tiange, beli Made Warsa di Kakisik. Inem malu ne susune apang tegtegan bayune.” keto raosne Made Warsa sambilange maakang sendok susune kabibihne Luh Suratning ane alon celegekanne. Ada mara atengah gelas Luh Suratning nginem susu, karasa tegteg bayunne tur serdah palihatne. Mara tatas baana ningalin yen anake ane matepetin dewekne tuara len tuah Made Warsa. Ditu ia lantas ngeling sesenggukan nekep muane sambilanga masesambatan: “Ooh…. Beli Made, matiang tiang beli. Napi puaran tiange nu idup setata nandang jengah dijagate. Tiang jadma nista, letih tur letuh. Busan-busan ngawe sakit hati lan sangsara beline. Jani buin beli ane ngurip tiang. Nampedang tur nuduk sengsaran tiange dogen. Pantesan tiang mati….ooh….beli, matiang tiang beli.” keto munyine Luh Suratning lantas maserod uli balene nagih pesu malaib, nanging enggalan gisianga teken Made Warsa.
“Luh melahang ja malu kenehe luhe. Tegtegang, da kadelumuk buka ngambulang sapute uwek. Jani melahang tuturang apa wiwitanne dadi Luh buka kene mategul dijukunge,” keto raosne Made Warsa sambilanga negakang Luh Suratning di baleen. Luh Suratning nyaritayang kahananne buka keto sambilanga ngeling sigsigan.
“Sasukat meme bapan tiange mati anyudang lahar Gunung Agung, keneh tiange sedih kapati-pati. Beli Made ane gumanti lakar gelantingin tiang masih nyelempang ngutah bayar kena kolera di Rumah Sakit, kaden tiang tusing lakar hidup buin. Ento kerananne tiang ngalalu pati luas ka jawa ngajak I Molog ane magawe di pabrik gula. Ditu tiang katerima dadi kasir pabrik. Di serikat buruh tiang dadi sekretaris SOBSI. Gajih lan pangan kinum cukup. Panganggo lan eteh-eteh payas cara janine masih cukup. Umah…….. ah tiang kari bajang lan I Molog kari taruna hidup dadi abesik tusing perlu ngenehang umah gede-gede. Apa buin di kantin pabrike tetep sedianga dadaharan lan inum-inuman. Satsatan tiang suba makurenan yadiapin tonden nganten sawireh tusing tahu, tusing perlu tahu adat agamane encen ane melah. Tiang suba tusing percaya teken Widi ane tusing nyidayang maang kasenengan, tusing nyidayang nulungin bapan tiange lan memen tiange anyudang lahar. Nanging tusing makelo pamuputne masih buyar. Dugas G.30.S. PKI ne makejang timpal-timpal tiang mati. Keto masih I Molog mati macahcah di tukade, tusing nyidayang nulungin awakne padidi. Tiang malaib ngilangang awak terus ka Seririt nutug tuan Haji ane nuduk tur nganggon tiang murid ngaji. Ditu tiang maan tutur agama, sembahyang nunas laluputan baan gung dosan tiange kaliwat, tur malaksana ane melah nganutin pitutur Agama. Nanging lacur, dugas linuhe gede tuan Haji lan panak somahne makejang mati teteh umah. Tiang dogen ane selamet sawireh kabenengan tiang ten ade jumah sawireh sedeng ngumbah di telabahe. Sedih tiange tusing dadi baan tiang naanang. Asing gelantingin tiang makejang empak. Sing ada buin tongos tiange masayuban, asing enjekin tanahe macelos. Tiang engsap teken awak. Tahu-tahu mara tiang inget teken awak tiang suba di Rumah Sakit Gila Bangli. Makelo-kelo tiang baanga kabebasan dadi matulung di pawon sawireh tusing ngelah nyama braya. Yen katuju dina minggu ada pendeta ane maang tiang ceramah Agama Kristen. Nuntun awak tiange apang inget teken Allah, inget teken kagungan Tuhan Yesus ane lakar ngurbanang angga sarirane gumanti lakar nyelametang panyungsungne makejang . Irage dadi manusa patut sabar, eling tur mabudi luhur. Salanturne tiang ajakina ngoyong di umahne Pak Pendeta di Denpasar. Majumu buin riang rajin sembahyang ka Gereja. Liu sumbangsih tur pitutur Bapa Pendeta ane teriman tiang. Mare tiang marasa cara anake mati buin hidup. Makejang satmaka di pangipian rasanne. Hidup tiange ane suba-suba tan bina cara igel-igelan wayange di kelir. Saking pituduh Bapa Pendeta lantas tiang maan gagaen di Foster Parent Plan di Karangasem. Ditu tiang makenalan ajak timpal tiang bareng magae madan Edi Nyomah Goyah. Tiang suba ngerencanayang lakar nganten tahun 1980 niki. Sesai tiang sembahyang ka Gereja nunas laluputan tur apang sadia rahayu nyidayang matemu dadi hidup bareng makurenan. Nanging bagiane tusing dadi alih, lacure tusing dadi kelidin. Dugas linuhe ane nguyak ajurang Desa Culike lan desa-desane ane lenan di Karangasem, tahu-tahu Eddy mati teteh tembok sedeng magelut ajaka Made Rinrin dagang kopi ane bareng maan sumbangan kembula madagang uli Foster Parent Plan. Ditu mare tiang tahu yening Made Rinrin mula tuah gegelanne Eddy tur ane pepes inepina ditu. Aduh duhkita maha bara keneh tiange. Ilang kapiolasan tiange teken kahanan anake nandang sengsara kelangan umah, panak somah lan arta brana sawireh ada dora cara ane nyakitin keneh tiange, muceh keneh tiange ane mara mentik. Ditu laut buin tiang murang-murang lampah budal uli Karangasem ka Denpasar. Keneh tiange paling buka don kayune tuh ampehang angin. Di Kuta tiang hidup uli ngandelang kapiolasan toris ane ngajak tiang kema-mai dadi juru basa. Dikenkene tiang masih ngadep barang antik magobe togog, keris ,kain-kain apang ada anggon tiang sangu tur nyewa kamar. Kabatek baan basang seduk nganti lampahin tiang ngadepang torise ganja, candu ka hotel-hotel lan desa-desa tongos torise nginep. Tiang tusing ngitungang buin encen ane madan gagaen ala lan ayu. Pokokne mapikolih. Tahu-tahu napi ane adep tiang katangehan baan polisine tur sahasa lakar ngejuk torise ento di penginepanne. Petenge ento tiang nginep ditu sawireh lakar ada rencananne nekayang barang uli kapal. Tengah lemenge tiang ajaka menek ka kapal ane melabuh ditengah gati. Teked di kapal tiang tusing bange barang lakar adep, nanging sahasa tiang prekosana saling genti nganti tiang engsap teken awak. Mara tiang inget teken awak ditengah pasihe siram-sirama teken ombake. Nanging tiang tusing dadi maklisikan sawireh lima batis tiange mategul. Peteng dedet, hujan angin dugas ento nanging munyin jukunge dingeh tiang ngarebet dibatis tiange nyiriang yen jukunge ane pulesin tiang nganggo mesin. Tiang bingung, inget tiang teken panadian tiange dugase enu jumah rerad-rerod ngajak beli maturan ka Pura Dalem. Idup lan matine patut serahang ring Ida Sang Hyang Widhi, keto taen beli ngorahin tiang. Ento awananne tiang pules, kidemang tiang matan tiange sambilang naanang dingin lan basang seduk. Nganti beli Made nuduk tiang, ngajak lan ngurip tiang buka jani. Nah, jani serahang tiang awak tiange ane keliwat nista, agung dosa setata ngawe repot beli dogen.” keto tuturanne Luh Suratning sambilanga ngeling sigsigan makelo di pabinane Made Warsa. Kangen masih Made Warsa ningehang. Sambilanga ngusuh-usuhin sirahne Luh Suratning, Made Warsa mapitutur.
“Jani suud malu ngeling. Sujatinne Ida Sang Hyang Widhi Wasa saking asung wara nugraha ngampihang Luh dini apang matemu buin ngajak Beli. Pangalaman Luhe budal ninggal desa kema mai ngarasanin panes tis amung maka jalarang apang Luh percaya teken kaagungan Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Apang inget teken leluhur ane ngardinin irage. Apang bisa ngardinin idup numitis dadi manusa mula ngaba bekel suang-suang, maka bukti palan karman iragane dugase hidup ane suba-suba. Sing ja anak len lakar muponin jele melah pamulaan ideweke .Ento awanan iraga jani patut malaksana ane rahayu anggon bekel kayang kawekas. Matin ideweke tusing mabekel mas-pipis, tusing swarga baan puja mantra yan tingkahe dugas enu hidup mulatan rahayu. Ala tandur ala pupunin. Keto maseh ngalih kabagiane tusing lakar sampurna yan iraga enu ngaptiang sadrasa, mindriya ngutamayang rajah muang tamah ngisinin sad ripune. Jani pelajahang ragane, eda paling kati pacuh nyambatsara Ida Sang Hyang Widi ane tuara adil. Nah mumpung enu peteng pasareang malu ragan Luhe. Buin mani Beli ka desa ngalapur nepukin Luh kampih dini apang ane ngelah jukunge lan panginepane tahu kija duratmakane magedi. Luh patut dadi saksi.” keto munyine Made Warsa saha nyerikang sundih tur nyempang disisinne Luh Suratning. Petenge sayan sepi nanging geduran tangkahne sang kalih ane mara matemu sasubane mapasahan makudang tahun titir mulisah, patuh buka ombake sayan magiseh osah nyujur pasisi…....pasisin Kakisik.










``NIANG LAN CUCU``
Sampun ketah parikraman, wang desa pakraman, jroning kulawarga grahastasraman, jroning kulawarga grahastasraman, yening sayang anake lingsir kang sinanggeh niang, embah, utawi nini; majeng ring anake alit sang kinucap cucu, luh utawi muani; yukti doh banget nglintangan sayang I biang sane katiba ring i pianak, buah basang.
Antuk kalintang ngapang-ngapang sayang niang ring cucu, kumantos asing tidong-tidong sane kaperdi puput kadagingin maka sami. Ring asapunapine anake lingsir menggah kebrahmantian tan kadi-kadi prade mungguhang cucun dane tan karengaang, kadengkik, katigtig utawi kaubat-abit olih yayah renannyane, yadiastunke malarapan anake alit sane gumanti malaksana iwang.
“Wiiiiiihhhhhh,…… eda ketoange cucun memene! Yan suba nyai med mapianak, yan suba marasa tusing nyidang ngubuh, depang meme bakal ngubuh. Eda anak cerik awag-awagine baange munyi kangin-kauh buka keto. Nyai bantas nglekadin dogen keweh, salingke cara meme dane ngamertanin sawai-wai, kenken ye geden seh nyaine. Jaleme tidong-tidong tua”.
“Meme eda anake bas-bas nyayangin cucu! Ajum sajan”.
“Bedikin nyai ngomong, meme ngelah cucune nguding nyai repot”.
Kalintang sering piragi ring desa pakraman ieg wicara, anake lingsir menggah piduka tur mabaos nglantur mabela ring cucun dane. Yening niang sampun brangti sakadi asapunika, sinah sampun si yayah rena setata ngalah, tenten nyidayang mabaos napi-napi malih, yadiastun ring okannyane padidi.
Anake lingsir satata ngungkung ngankangin cucun dane. Asapunika taler parikraman I cucu. Rumasa banget kasayangin, anake alit setata tampek ring niang kakiangnyane bandingang ring aji biangnyane. Sekedak-sekedik masadu ring niang. Anake alit oneng sirep sareng niangnyane. Sajabane kasayangin teler katuturin satua-satua becik, kumantos leplep sirep.
Paiketan niang cucu sakadi asapunika, mawiwit sakeng tutur tattwa, wantah cucu benjang pungkur pacang ngaturang sumbah ring anake lingsir kalaning dane dis budal ka gumi wayah. Yening anake lingsir nenten madrue cucu, kala seda sang hyang atma pacang magantung ring tiying petunge, paglayut duur tukade ebek antuk buaya. Pasliab bikul ngutgut seka kidik tali panegulan cokor sang atma.
Niang Putu taler asapunika. Sayang ring cucun dane Ni Putu Asih nenten sida antuk nartayang. Sampun ngebek, tan wenten nglintangin. Kadirasa kangine kasengguh kauh, pacang kapatutang. Ni Putu Asih gumanti cucun dane sane kapertama. Duke riin kalaning Ni Putu Asih. Embas pat belas warsa sane sampun lintang, kalaning Ni Putu Asih gumanti cucun dane sane sampun telas sampun kabaos maraga niang. Sih sayang dane sakadi sampun telas katengkog ketogang ring Ni Putu Asih. Yadiastun sane mangkin kantos nem diri Niang Putu madrue cucu, sayang dane ring Ni Putu Asih tetep pinih ageng yening bandingang ring cucun-cucun dane sane tiosan.
Redite Paing wuku Sinta. Ri sedeking nyama braya Hindu maliang-liang mratiaksayang ajengan kuning madaging sager, kecai, Gerang goring, daun kacarum, sasakancannyane sane katah kabaos nasi bira, setata kakaryanin ring rahina banyu pinaruh: kulawarga Niang Putu, somah, pianak. Lan cucun-cucun dane sami mapupul nandang duhkita ring rumah sakit. Nampih asasih sampun Niang Putu opname ring rumah sakit, katiben gering berat. Para dokter maosang yening tulang gigir anake lingsir sampun ngapuh rapuh. Pekak Putu pinih ajeg tan budal-budal saking rumah sakit ngemit nongosin Niang Putu.
“Nah, cening pianak bapa lan cucun pekak ajak makejang. Suba tingalin cening, amonto suba baan ngitungang meme jawat niang. Balian kudang balian, dokter kudang dokter mase tusing guan-guan seger. Nyanget-nyangetang dogen gelemne. Jani ulengang kenehne ajak makejang, nunas ica ring ida bhatara-bhatari. Yan patut seger apange seger, yen lakar majalan, lascaryang apange meme jawat niang majalan beneh-beneh”.
Antar pisan Pekak Putu mituturin pianak cucun dane. Sami ucem sedih, ngatonang kawentenan Niang Putu ngangenin ati pisan. Sawai-wai kisah-kisah ring kasur nenten nyidayang makrisikan. Manyuh mabacin taler ring kasure. Kalintang sedih, sakemaon sami sampun lascarya pisan jagi katinggalin.
Ni Putu Asih duk punika taler wenter irika. Istri, sampun kumalenjeng, yusane nampih pat belas tiban, mawinan prasida ipun nampenin tatuek bebaose wawu. Ngembeng yeh paninggalan ipune, ninutin kawentenan sane wenten derika.
“Sapunapi, sampun aturang ibu tamba?”. Baos perawat sane ngrauhin ka kamar sinmbi nureksain kawentenan aed mancuh rah Niang Putu.
“Sampun Bu. Sakemaon saking kalih rahina somah titiang nenten nyak madaar”, Pekak Putu nyaurin.
“Inggih malih jebos pacang takenin titiang ring Bapak Dokter. Tunas icayang mangda gelis kenak!”. Perawat miteketin sinambi matilar sakeng kamar Niang Putu jumujug ka kamar lianan nureksain sang sane sungkan tiosan.
Tumben-tumben wengeni punika, Ni Putu Asih kadaut pisan nginep ring rumah sakit ngemit ngiangnyane. Yadiastun sareng akeh sane nambakin, duaning benjangnyane pacang masekolah, sakemaon anake alit kukuh pisan jagi nongosin niangnyane.
“Pekak, tiang bareng nginep di rumah sakit nongosin niangg nggih kak?”. Sakadi wenten nuduhang, anake alit mamengkeng mamengkung nginep ring rumah sakit.
Iteh Putu Asih malinggih sinambi mecik-mecik cokor tangan anake lingsir. Kangen Pekak Putu ngantos utun cucunyane sakadi asapunika. Kadi kapicayang tamba Niang Putu ritatkala bayun anake alit nyusup ka ragan anake lingsir.
Alon-alon Niang Putu kedat nengneng anake alit mecik-mecik cokor dane. Nyelet toyang paninggalan anake lingsir tambis ngranjing ring karnanyane. Dibi puane Niang Putu nenten kedat-kedat, sane mangkin prasida kedat tur ngemetuang toyan paninggalan.
“Niang, enggal-enggal seger nggih niang”. Wawu amunika anake alit macempleng, makebios malih toyan paninggalan Niang Putu nangis segu-sugu. Asapunika taler Pekak Putu, nembe ngatonang solah soleh cucun dane, dados ririh pisan mabaos.
“Nggih, tunas icang niang apang enggal seger nggih!”. Niang Putu nyaurin antar pisan. Sampun jam dasa wengi. Ni Putu Asih leplep pisan sirep ring batarane makebat tikeh plasa. Pekak Putu magadang ngemit somah dane.
“Pekak Putu setata awas nenten purun sirep, rehning ajerih yening Niang Putu enten, utawi wenten perawat sane ngranjing nureksain. Malih ajebosane pisan, makesiab Pekak Putu miragiang cucun dane ipit, ngeling segu-segu asesambat.
“Aduuuuuuh,………….aduuuuuuh,…………sampunang………sampunang aliha niang tiange. Sampunang,……Inggih……inggih, …”. Tangkejut raris enten anake alit.
Encol Pekak Putu nyaup cucun dane, ngambil bawang ring batan galenge, kabasming, kacolekang ring buku-buku ragan Ni Putu Asih, nupdupang mangda anake malih sirep, saha mituturin.
“Masare buin Putu, eda magadang. Buin mani Putu kaden masuk!”.
Anake alit polih uyang mulisah ajebos, eling ring daging ipiannyane wawu. Nenten lami, Putu Asih malih sirep leplep. Kangen Pekak Putu ngantosang kawentenan cucun dane, rumaket pisan sareng niangnyane.
Kebuse mangentak-entak. Para tamiu dura desa sane malancaran ka Bali maosang yening panese ring Kota Denpasar doh banget benteran yening bandingang panese ring Jakarta miwah kota-kota tiosan sajebag Indonesia. Sarwa tumuwuh sane ebek ngrempiak tumbuh ring palemahan Kota Denpasar, nenten prasida ngudepang panese kaliwat sane metu muncrat mawalik sakeng pese, beton, utawi kaca wewangunan umah lan toko-toko sane taler bet ngrempiak tumbuh pasliab ngebekin kota.
Sawetara wenten jam siki, sapangrauh Ni Putu asih saking sakolahan, sedeng panes mapeluh-peluh, gegancangan ngruak empet bah-bangun pasliab sametone mamargi ngebekin amben-amben rumah sakit, iaga nyingakin sraya kanti utawi sametonnyane sedek sungkan. Sagrehan Ni Putu Asih nampekin niangnyane sedek katitip madaar olih Pekak Putu.
“Niang, ibi sanja tiang ngipi. Tiang aliha teken anak tua putih-putih, tundena tiang nunas toya di Tunon. Nika anggon ngubadin niang, mara bisa niang seger”.
Macempleng antar pisan Ni Putu asih ngraos. Pekak lan Niang Putu kamemegan miragiang tutur anake alit. Eling raris Pekak Putu ri sapratingkah Ni Putu Asih ipit dibi sande. Nenten banget Pekak lan Niang Putu ngegenin indik daging pangipian punika. Duaning nembe anake alit sarat pisan mapitutur, nuturang ipian ipun, kadagingin olih Pekak Putu sakadi munggah ring ipian cucun dane. Sira uning saget ulian pituduh ring pangipian punika Niang Putu prasida kenak.
“Nah, yan suba keto, nyanan sanjane lann Putu ajak Pekak bareng-bareng ka Tunon nunas toya. Sedeng luwunga jani Soma Ribek, dewasa anake mapinunas, apang sida bek pikolihe”.
Sana kabaos tunon punika wantah tanah tegal sikut satak, ring dangin Gria Gde selat tukad. Irika wantah genah malebonin ida peranda ring Gria Gde sane lebar. Sampun ping tiga kawentenan palebon irika. Wenten palinggih kuno ring bucu kaler kangin, saha telaga alit tan doh saking palinggihe. Kelod kauh wit cempaka putih nyeleg ageng pisan. Ring tengah-tengah, gegumukan genah layon ida peranda pacang kapalebon kabasmi.
Indik katengetan utawi kadurgaman Tunone nenten sandang baosang. Napi malih nemonin sandikala utawi wengi, kadirasa kantun semengan para sameton lintang ring margi tepining Tunon pastika keni kasereb. Maweweh-weweh kadurgaman tunone duaning masanding pempatan agung catus pata. Taler nampek pisan saking umah Dadongg Renyah, sane kasub sakti, bisa dados kuluk bengil, jaka punggul, ngelarang dharmaweci, angliak, anesti. Aneluh anrangjana.
Kesieng-kesieng bayun Pekak putu, kadi sami bangun bulun kalong dane, duk sandikala punika sareng Ni Putu asih nunas ica ring palinggih kaler kangi, nunas toya ring telagane. Kabatek antuk jenggahnyane kalintang, prasida taler Pekak Putu muputang pinunas icane.
Minab niki kabaostitah Widhi. Perawat lan dokter sampun nyukserah kalah, nenten sida malih pacang nyegerang Niang Putu. Wantah kantun nyantos galah pacang matinggal kemanten. Risesampune Niang Putu polih nayub nunas toy asana katunas ring Tunon, tann kantos apanginangan matiosan swadanannyane. Masriak galang anake lingsir, bandingang ring ibi puane setata kuyu ngidem. Tan pegat-pegat cekcek masuara ring tukub rumah sakite. Benjang semengane sampun prasida Niang Putu kasar-keser padidi ring pasarean. Malih tigang rahinannyane saget sampun prasida malinggih, yadiastun wenten sana ngawantu ngalinggihang dumun.
Dokter perawat sana sarahina-rahina kantos asasih nambanin Niang Putu, kagiat kamemegan, ngatonang kawentenan Niang Putu. Sayan lami saya seger oger tan bina tanem tuwuh sampun puun layu malih makepitan mentik ngrempiak. Sadurungnyane dokter perawat sampun nyukserah kalah, nenteng jaga prasida mapitulung ring Niang Putu. Yan ruruhang ring pakibeh matetamban ring rumah sakit, nenten wenten unduk Niang Putu pacang sida kenak malih. Mmalantaran antuk toya ning alumur, prasida nyegerangwarasin Niang Putu.
Sampun lintang somane apisa. Tan rumas, mangkin malih rahina Soma, nemonin Paing wuku Ukir. Niang Putu sampun seger oger waras. Sampun ngrahina dane glincak-glincak ring rumah sakit yadiastun kantun ngaggen tungked. Nyoreang Niang Putu kadadosang budal, sakemaon lapituduhin manda nyabran rahina Soma, Niang Putu patut nureksain raga ring rumah sakit, utawi ring genah dokter praktek.
Wenten kirang langkung tigang sasih Ni Putu asih nyarengin niangnyane nyabran Soma nyoreang nureksain raga ring dokter. Kumantos Niang Putu seger oger. Punika indike mawinan Niang Putu sakadi mautang jiwa ring cucunn dane, Rehning yening ten wenten pituduh pangipian Ni Putu Asih, sinah Niang Putu sampun ngemasin seda.
Punika te mawinan duk Ni Putu asih mayusa pitu welas tiban, nedeng anom, kala malinggih ring kelas kalih SMA pacang nincap kelas tiga, ngemasin seda, risesmpune asasih matamba opnama ring rumah sakit keni sungkan paru-paru; Niang Putu pinih banget nyungkan kayun kantos tan keni antuk ngwilangin.
Seh-sumeseh wangsuan pada Ida Bhatara-Bhatari Khayangan Tiga, pamugeran, padharman, prajapati, miwah pura tiosan nyabaran sore kantun kabakta ka rumah sakit anggen nyiratin Ni Putu Asih antuk banget mapisarat mangdane prasida waras. Sakemaon Sang Hyang Titah nitahang tios. Tan dados wangdeang anake istri nedeng daa anom mawali ka gumi wayah.
Buka ketogang guru lan murid SMA genah Ni Putu Asih masekolah, taler krama banjare, ritatkala magarapan jaga nyanggra upacara atiwa-tiwa Ni Putu Asih. Ketah ring desa pakraman yening wenten anak anom seda, matiosan aeb klieb jagate.
“Niang, bapa, meme, ajak makejang. Eda sanget sebetange tiang majalan mati. Yan tusing jani tiang mati, buin pdan kayang tiang ngelah somah ngelah pianak tiang lakar mati. Encen luwungan? Tiang anak kanikayang ngayah di Suargan”.
Asapunika baos balian jero tapakan istri, genah Niang Putu sakulawarga nunasang dib eras-beras, ri sedeking makinkin-kinkin ngawentenan yadnya pangabenan Ni Putu Asih. Bah mabriug Niang Putu miragiang baos jero balian istri tullen sakadi suarannyane Ni Putu Asih. Tan eling ring raga, tumuli nika raris anggena pamargi Niang Putu ngemasin seda.
Pamuput niang lan cucu nemu pati sapisanan. Tan dugi-dugi antuk aeb kasereb desa pakramane kalaning marerod joline kembar makalihan enggot-enggot kagarap olih nyama braya banjare, lasaregin suaran angklung ngasih-ngasih nglintangin pasar lan banjar-banjar tiosan, nuju setra Dalem Gede genah pacang kapalebuang niang lan cucu “mamargi” sinarengan.











satua bawak Bali
Umah (IDK Raka Kusuma)

Pak Guru Gusti Sukadana ngranjing ka tengah kelasé. Murid-muridé ngaturang panganjali.
“Alit-alité sareng sami,” Pak Guru Gusti Sukadana mabaos, di subané ngenahang tas duur méjané, ”medalang buku gambaré. Gambar umah, jero, puri, utawi grian duéné suang-suang. Sampunang uyut. Bapak ten nongosin alit-alité.”
“Jagi kija, Pak?” Nyoman Antara nyelag aji patakon.
“Bapak ten kija-kija. Dinané mangkin guru-guruné jagi rapat. Ngrapatang indik ujian sané jagi rauh.”
Sapatilar Pak Guru Gusti Sukadana, sajaba Gedé Wiradana, murid-murid kelas limané garjita gati ngambar. Ada masambilan suar-suir. Ada masambilan gendang-gending.
Limolas menit suba liwat. Gedé Wiradana nu natakin jagut nlektekang buku gambar ané makebat duur mejanné. Limanné ngamel potlot. Tekek. Nanging sing sida ngorékang.
“Wiréh i déwék sing ngelah umah, kénkénang abeté ngambar?” Uli mara lakar ngawitin ngambar ada pang duang dasa ia ngraos di keneh buka kéto. Sing aséna paliatné nrawang sawang. Sing aséna masi marawat di kenehné unduk ané ngranaang ia kanti sing ngelah umah.
Pecakné ia sugih. Umahné linggah tur melah gati. Mobil ané celap-celep sig umahné, tur ané tumpangina nyabran masekolah liunné tetelu. Mobilé ento makejang gelah bapanné. Sakéwala lacur. Uli sekat ia ngenjek kelas dua SD bapanné mamotoh. Sakancan plalian, sakancan togél ubera. Ané pinih nyakitin kenehné, bapanné bebotoh luh. Yén pang kuda kadén suba bapanné ngantén-palas. Sagét ajak anak uli Badung. Sagét ajak anak uli Tabanan. Sagét ajak anak uli Jember. Sagét ajak anak uli Sasak. Cutet, ajak anak uli ideh-ideh. Kondén buin ngelah mitra dini-ditu.
Mirib sing sida naanang sakit ati, atiban ané liwat, méménné nuturin bapanné apang suud ja ngantén-palas, mamitra miwah mamotoh. Dugasé ento Gedé Wiradana sedek di pasaréanné. Gelem. Bapanné brangti tuturina baan méménné. Mabukti, dingeha bapanné matbat méménné aji munyi sing dadi dingehang baan koping. Suud matbat, memenné tundunga apang magedi jani ja. Méménné macelep ka kamar tongosné Gedé Wiradana masar matamped-tamped.
“Mémé lakar kija?” Gedé Wiradana matakon.
“Mémé lakar magedi,” méménné masaut sambilanga ngeling.
“Tiang milu Mé.”
Méménné sing masaut.
Naanang gelem Gedé Wiradana majalan nututin méménné. Naanang gelem ia negak di samping méménné di tengah bisé ané lakar luas ka Batubulan. Gedé Wiradana sing bani matakon, ngudiang sing menék sig bisé ané luas ka Buléléng. Tongos palekadan méménné.
Teked di Batubulan, tuun uli bisé, ia nututin méménné majalan ngojog mobil angkot ané luas ka Kreneng.
Dugas mobil angkoté teked di Kesiman, méménné ngorahin supiré marérén. Sambil nandan limané, méménné ngajakin Gedé Wiradana tuun.
Nututin méménné majalan ngajanang, Gedé Wiradana maniang déwék matakon.
“Lakar kija, Mé?”
“Ka Puri Kesiman dajané,” adeng méménné masaut.
“Sig nyéné?”
“Sig Sagung Dwipayaniné.”
Gedé Wiradana sing matakon buin. Parab ané orahanga tekén méménné ento tawanga. Uli kelas telu SD, nyabran satondén masaré, méménné nuturang Sagung Dwipayani. Timpal méménné uli SD kanti SMA. Sakéwala disubanné tamat SMA Sagung Dwipayani mawali ka Puri Kesiman. Déning ajin idané ané dadi polisi suba pénsiun. Sagung Dwipayani kuliah ring Universitas Udayana. Memenné kuliah di IKIP Singaraja, nanging sing lantur. Ané ngranaang, ngantén dugasé mara ngenjek seméster telu.
Kapin makelo sing kacunduk, Sagung Dwipayani tetep ngirim séwala patra tekén méménné. Méménné masi tetep ngirim surat. Di kapah-kapahé, Gedé Wiradana orahina maca séwala patrané Sagung Dwipayani.
Biangné Sagung Dwipayani tengkejut nyingakin sapatekan méménné. Ida raris nandan méménné tur ngaukin déwékné ka purian. Sayan tengkejut biangné Sagung Dwipayani mirengang unduk ané nepén méménné.
Gerungan mobil di garasané megat atur méménné.
“To Sagung Dwipa rauh,” biangné Sagung Dwipayani ngandika.
Kangén kenehné Gedé Wiradana nepukin méménné magelut ajak Sagung Dwipayani. Sayan kangén kenehné nepukin Sagung Dwipayani nangis dugas méménné ngaturang unduké ané nepén tur ngaturang sing lakar mabalik buin ka Klungkung.
“Men, kénkén putusan Astutiné, jani?” Sagung Dwipayani matakén sambil ngusap toya panon.
“Wantah dados tunas, icénin titiang ngayah driki sareng pianak titiangé.”
“Kanggo biang tiangé,” Sagung Dwipayani masaur, “sapunapi biang, icén ipun ngayah driki?”
“Antiang malu i aji,” alon masaur biangné Sagung Dwipayani.
Sanjané, kaputusang, kicén ngayah. Sakéwala, Gedé Wiradana kandikain nutugang sekolahan di SD ané nampek tekén Puri Kesimané.
Munyi tegakan ulung uli duri, ngranaang Gedé Wiradana inget tekén déwék. Ngranaang ia inget masi: déwékné akorékan tondén ngambar.
Gedé Wiradana ngunjal angkihan. Sing aséna, munyi maclepeh uli kenehné. Kénkénang abeté ngambar. Yén gambar cara umahé di Klungkung suba sing gelah. Yén gambar cara puri tongosé ngayah, masi tusing gelah. Laut ia nyledétin Wayan Darmawan ané negak di sampingné. Tingalina suba suud ngambar. Ditu ia mutusang ulah ngambar.
Mara limané lakar ngorékang potlot sig buku gambaré, sagét Pak Guru Gusti Sukadana ngranjing ka kelasé.
“Alit-alité, sampun usan ngambar?” Pak Guru Gusti Sukadana matakén di subané malinggih.
“Ampun!” murid-muridé, sajaba Gedé Wiradana, sibarengan masaut.
“Yén sampun bakta mriki!”
Pagrudug murid-muridé ané suba suud ngambar ngojog genahné Pak Guru Gusti Sukadana malinggih. Gedé Wiradana nu negak di tongosné. Bengong. Sing aséna, potlot ané gisina uli tuni, ulung ka bataran kelasé.










Cerpen Bahasa Bali
Dadong Séngol (IBW Widiasa Kenitén)

Suba kudang yéh kadén adepa tekén Dadong Séngol. Suba kudang ilehan kadén Dadong Séngol nyajalanin ngilehan idupé. Suba kudang dagang kadén melinin Dadong Séngol yéh. Enu tegteg tekén geginané madagang yéh. Uli mara menék bajang kanti suba tua buka jani.
Tiang bareng masi ngadanin Dadong Séngol. Adané ané seken tusing ada nawang. Buina tiang tusing bani nakonang adanné. Krana dagang-dagangé di séngol ngaukin Dadong Séngol, tiang masi bareng ngadanin Dadong Séngol. Dadong Séngol méh suba nem dasa lima umurné enu masi madagang yéh. Dadong Séngol nawang pajalan sengolé ané ada di panambangané ento.
Semengan séngolé ento dadi panambangan motor. Tongos supiré ngantré. Tongos Supiré ngalih pangupajiwa. Tongos supiré ngrebutin panumpang. Sanjané sawatara jam telu séngolé suba ngawit mabukak. Sayan peteng sayan ngliunang anaké mablanja. Sayan liu masi anaké ngidih-ngidih. Sayan liu anaké ngisinin basang. Sayan lega dagangé. Sayan liu maan bati. Sayan lega kenehé.
Dadong Séngol masi sayan inceg majalan. Batisné ané suba rématikan tindakanga dogén. Pajalanné misi srayang-sruyung. Baan baat émbéré ané suuna. Yéhné tusing taén tepukin tiang ngléncok anang abedik. Nyihnayang degdeg kenehné nyuun yéh. Sayan liu anaké nempah yéh tekén Dadong Séngol.
Dagang-dagangé masi tusing taén nyak nrima yéh lénan tekén yéh suunan Dadong Séngol. Koné yéhné Dadong Séngol tis pesan.
Taén takonin tiang ipidan, “Ngujang dadi Dadong madagang yéh?”
Aluh pesan abetné nyautin.
“Apang tis.”
Tiang makeneh-keneh. Apang tis. Di guminé ané sayan panes ené. Enu ada anak inget tekén ngenjuhang tis. Sinah suba rasaanga tekén Dadong Séngol sayan ngejohang anaké tekén tis. Sinah suba tawanga tekén Dadong Séngol panesé sayan ngrubéda di kenehé.
Dadong Séngol tusing pesan rungu tekén ramén séngolé. Rasaang tiang cara anak matapa di tongosé ramé. Tongos ané sakancan keneh masliweran. Keneh ané pinih liuna sinah keneh apang liu maan bati. Keneh apang énggal daganganné telah. Keneh apang anaké mablanja kanti ngantré. Tuah Dadong Séngol abesik kenehné ngenjuhang tis tekén anaké madagang. Uli anaké madagang, tis kenehné lakar sayan nyusup sig anaké mablanja.
Lega pesan suba Dadong Séngol yén yéhné liu ané nganggo. Liu anaké ngrasaang tis. Sayan nglimbak tisé. Sayan gigisan panesé.
Dadong Séngol teka tanggu malu mulih tanggu duri. Séngolé tetep antianga tekén Dadong Séngol. Yén tusing kanti telah dagangé mulih, tusing ia mulih. Lega kenehné Dadong Séngol nyidayang maangin tis tekén anaké ané mablanja. Teked jumah Dadong Séngol énggal-énggal mabanten. Ngaturang canang sekar ka sanggahné. Ngaturang isin kenehné ring Sanghyang Widi. Ngaturang suksma ring kawitanné.
Dadong Séngol suba biasa mabanten sawatara jam roras peteng. Ditu ia maan ngrasaang degdeg guminé. Sepin kenehné macepuk tekén sepi guminé. Dadong Séngol ngaturang suksmaning idep. Ngaturang pajalanné dugas lemahé. Ia nawang sinah pajalanné tusing setata lanus. Sinah ada ané tusing beneng pajalanné. Nglungsur pangampura ring Sanghyang Widi.
Koné baan demené maturan sawatara jam roras, Dadong Séngol palasanga tekén kurenanné. Sumanangsayaina Dadong Séngol tekén kurenanné bisa makeber petengé. Dadong Séngol ngalah. Kenehina kurenan padidi suba sumangsaya sinah pakurenanné tusing lakar majalan lanus. Saja pesan, sabilang wai Dadong Séngol maan sesimbingan. Bek kupingné, lantas palas makurenan.
Suud maturan, mara Dadong Séngol ka paon ngalih nasi. Matimpal jukut-jukutan. Dadong Séngol marasa tekén dewékné suba tua. Ia sayan kapah meli bé. Pepesan jukut-jukutan daara.
Dadong Séngol yén nuju ada dagang ngenjuhin bé di séngol tusing tulak. Diastun ia nguangin naar bé, cucun di nyama baangina. Kendel suba cucun-cucunné. Makejang cucun-cucunné tresna bakti tekén Dadong Séngol. Di kapah-kapahé bisa masi Dadong Séngol nuturin cucun-cucunné apang setata jemet malajah. Jemet magaé. Di jemeté lakar ngwetuang bagia.
Cucun-cucunné demen ngresepang tutur dadongné. Di kénkénné selegenti ngaénang Dadong Séngol boréh. Ada mecikin batisné. Ada ngurut-ngurutin tundunné baan lengis reramuan apang anget raganné Dadong Séngol.
Apisan tusing taén Dadong Séngol tepukin tiang gelem. Paling banter mantas paad. Yén kanti ngalih dokter tusing taén pesan. Mirib baan legan kenehné maan ngenjuhin anak lén rasa tis. Sangkan setata tis tepukin tiang.
Muanné tusing cara anak tua ané lénan. Cara matéja sabilang tlektekang tiang. Taén i pidan tiang macepuk liat tekén Dadong Séngol. Ia kenyem tekén tiang. Tiang jagjagina. Kadén tiang lakar galak. Mabading kenyem.
”Nyanan mulih ka kubun Dadongé, Kérta.”
Tiang makesiab. Dadi tawanga adan tiangé madan Madé Kerta.
”Nggih, Dong.”
Dugasé nika kanti peteng tiang ngantiang Dadong Séngol apang énggal mulih. Kanti kiapé nekain tiang. Tiang maan engsap. Enten-entenan sagét séngolé suba matutup. Tiang paling ngalihin Dadong Séngol. Sabilang ané tepukin takonin tiang. Makejang ngorahang tusing nawang. Orahanga suba mulih ka pondokné. Tiang ngénggalang ka pondokné. Neked di pondokné. Pondokné sepi dingklik. Munyin balang ajak jangkrik ané saling pasautin dogén dingeh tiang. Tiang ngénggalang mulih. Jejeh masi, peteng nyén nawang. Kadénanga malaksana tusing beneh.
Tiang makeneh-keneh. Ngujang dadi Dadong Séngol tusing nundunin tiang. Maninné takonin tiang Dadong Séngol.
” Dong, ngujang buung ngajak tiang ka pondok?”
Dadong Séngol kenyem. ”Tepukin Dadong, Madé leplep gati pules. Dadong tusing bani nundunin. Jejeh nyanan kapupungan.”
Tiang tusing sanget ngugu munyinné. Sinah ada ané engkebanga tekén tiang. ”Ibi maan tiang ka pondok Dadongé. Dadi Dadong tusing ada?”
Mara makesiab Dadong Séngol. ”Maan mulih Madé?”
“Maan, Dong. Kanti telah gibel amah legu batis tiangé, Dong.”
“Lamun kéto legaang Madé. Dadong tusing nawang. Kadén dadong, Madé lakar makalemah ngijengin séngolé.”
Tiang kedék. Dadong Séngol kedék.
”Dong, jatinné Dadong kija petengé ibi?”
Dadong Sengol tusing masaut. Nyaru-nyaru pasautné .Cara ada ané engkebanga. Tiang tusing bani mamaksa apang énggal sautina.
“Nyanan dadong ngorahin.” Dadong Séngol ngalahin tiang, énggalan ada ané nagih yéh. Tiang mabalih Dadong Séngol. Patuh cara ané ibi-ibiné sabilang dagang nagih yéh tekén Dadong Séngol. Tiang nyaruang awak. Di bucun séngolé tiang ngempi. Tiang meli tipat pecel anggon ngendepang basang tiangé ané suba magending baan seduké. Kanti peteng tiang ngantiang. Kiapé nekain tiang. Kedatang tiang matan tiangé apang tusing cara ané ibi kalaina tekén Dadong Séngol.
Suba makejang dagangé mulih sagét Dadong Séngol nyagjagin tiang. Tiang makesiab. Tawanga tongos tiangé. Listriké tusing sanget ngalangin tiang. Tepukina masi tongos tiangé.
”Mai Dé. Nyanan énggalan majalan dauhé. Sinah lakar tusing lakar nepukin apa.”
”Nah, Dong.” Tiang nugtugin uli duri. Di margané suba langah ada anak. Rurungé ka pondok Dadong Séngol suung gati.
Neked jumahné tiang negak di ampikné. Umahné kiterin punyan-punyanan. Liu pesan ada jepun, sudamala, punyan kayu tulak, punyan dapdap. Cara nongos di tengah alasé rasaang tiang. Buka ané suba-suba Dadong Séngol ngénggalan mabanten ka sanggahné. Makamben sarwa putih. Tusing buka ané ibi-ibi tepukin tiang. Sayan matéja. Sayan putih tepukin tiang. Dugasé ento nedeng tilem. Suud mabanten saget Dadong Séngol ngajakin tiang maturan.
”Maturan kija Dong?”
Dadong Séngol tusing nyautin. Pagelangan liman tiangé gisina. Tiang tusing bani sanget matakon. Dadong Séngol nlektekang langit. Sagét awak tiang rasaang tiang suba cara ada di ambuné. Ngambara. Tepukin tiang guminé di beten. Makejang ané pepes entasin tiang ngenah. Dadong Séngol tusing mamunyi anang abedik. Pragat ngisiang liman tiangé. Saget ngenah téja di kaja kangin. Tiang ajaka kema. Teked di tongos téjané Dadong Sengol tuun. Tiang suud gisianga. Tiang sayan makesiab. Saget suba ada di natar purané. Purané miik ngalub. Buina liu gati canang sekaré tepukin tiang. Cara mara suud ada anak mabanten.
”Dong, pura dija ené?”
Kisi-kisiina tiang. ”Dé, ené suba purané ané ada di keneh Madéné.”
Tiang makesiab. Dadong Séngol makenyem.









Cerpen Bahasa Bali
Gita Pahlawan (I Gdé Dharna)

I Gusti Bagus Adnyana panglingsir Puri Kalérané, suba kasub dadi tokoh Veteran Pejuang RI di sajebag Bali, duaning ragané bareng masiat di Surabaya dugas tanggal 10 Novémber 1945, satondén ragané mawali ka Bali ajak para Pemuda Pejuangé lénan ané masekolah di Jawa nglanturang berjuang di Bali. Gusti Aji Lingsir, kéto sané perah kasambat parab dané, marasa girang di kayun katangkilin olih para siswa SMA ané kapimpin olih I Putu Kastu, nunas satua parindikan siaté di Surabaya tanggal 10 Novémber 1945. Satondén nyaritayang siaté ento, dané mapiseken tékén para siswané, sumangdén setata inget tekén pidaton Bung Karno présidén kapertama Indonésiané ané mamurda JASMERAH, jangan sekali-sekali melupakan sejarah.
Duaning liu pesan ané patut palajahin di sajebag pajalan sejarah bangsa Indonésiané nglawan penjajah. Dané nerangang yan pradéné ada anak, atawi bangsa ané tusing nyak malajah ngulik sejarah bangsané, anaké ento tan buungan pasti belog. Belogé mapuara lacur.
Para siswané ané katugasang olih gurunné ngalih satwa indik siaté di Surabaya, makejang pada angob tur seken pesan madingehang piteket dané. Satondén aji lingsir nyaritayang unduk perangé ento, aji buin mapiteket tekén cening ajak makejang pinaka generasi penerus bangsa ané lakar nerusang perjuangan para Pahlawané ané suba lina, ngisinin kemerdekaan ené. Tugas ceningé ajak makejang mula baat pesan sawiréh musuhé ané kaarepin jani kaliwat abstrak, marupa kamiskinan, keterbelakangan, kabelogan, korupsi, narkoba, muwah ané lén-lénan. Makejang ento lakar sida baan ngarepin aji semangat juang marupa jiwa, semangat lan nilai-nilai Empat Lima. Jujur, bersatu padu, cinta kepada bangsa dan tanah air, bekerja giat, muwah ané lén-lénan. Kéto piteket dané tekén para siswané. Nah jani aji lingsir lakar nyaritayang parindikan siaté di Surabaya. Kawawanin tanggal 3 Septémber 1945, Pemerintah RI Pusat ngangkat Residen Sudirman dari Gubernur di Jawa Timur. Lantur ragané ngadaang rapat umum ping dua tanggal 11 September 1945 di Lapangan Tambaksari lan tanggal 17 September 1945 di Lapangan sepak bola Pasar Turi. Semangat Pemuda-pemuda lan Rakyat Surabaya maluab sinambi nyeritang syalam perjuangan ”Merdéka, Merdéka, Merdéka”. Sakéwala Kempetai pemerintah Jepang ané enu kuasa, negarang nambakin rapat umum ento, turmaning ngumumang indik ané kuasa di Surabaya enu para serdadu Jepangé, tusing lénan, satondén tentara Sekutuné (Inggris) teka. Sakéwala pengumumanné ento tusing karunguang, buina kasautin aji jerit perjuangan Merdéka sajebag kota Surabayané. Rasa-rasa macelos langit kotané. Tanggal 19 Septémber 1945 ada unduk ané madurgama di Hotél Oranye. Tan pasangkan jalema Belandané ané makumpul di Hotélé ento menékang bendérané ané mawarna Merah Putih Biru. Bih arék-arék Surabayané ajak rakyaté ané suba mabesikan gedeg pesan lantur ngurung tur ngebug Hotélé ento. Bendéra Belandané katuunang, warna pelungné kauék, lantas buin kapenakang marupa bendéra Mérah Putih.
Di tengah hotélé, yadiastu kajaga olih Kempetai, iegé tusing sidan katambakin. Pamuput manggala Belandané ané madan Mr. Ploegman mati.
Yé… saja, Aji Lingsir dadi engsap nyaritayang, buiné cening-cening tusing ada ané matakon, dija rakyat lan arék-arék Surabayané maan senjata. Para siswané nyaurin aji kenyem. Sawiréh semangat lan persatuané suba kukuh, para pemuda lan rakyat Surabayané, cara blabar bandang ngebug sebarengan tangsi-tangsi tentara Jepangé, kantor-kantor, pabrik-pabrik ané kajaga olih tentara Jepangé. Ulesné ulian ban kateeb serdadu Jepangé jog polos nyerahang sarwa sejatanné, ané malaras, bawak, lantang kéto masi meriem-meriem, granat-granat, lan motor-motor. Makejang senjata-senjata ané kajuang ento kaanggon nganti senjata gelanggangé, tur maning ngalebihin. Maan nangkep senjatané ento, ngawinang semangat rakyat Surabayané maluab.
Siaté ané gedé tusing lén dugas ngarepin tentara Inggrisé ané kasub tekén tentara Gurkhané, masenjata modéren, buina suba liu nyicipin uyah dugas Perang Dunia II-né. Siaté sengit pesan, makedadua nampi korban.
Pihak Inggris kélangan manggala perang dadua ané madan Brigjén Malaby lan Brigjén Simon Lodders. Semangat juang arék-arék Surabayané cara banténg kadaton tan kirigan, jantos tentara Inggrisé makirig, mapupul di Pelabuhan Tanjung Pérak. Yan kénkén baya teka lantas Bung Karno, Bung Hatta, lan Bung Mr. Syarifuddin Menteri Penerangan RI-né ka Surabaya ngalinggihin kapal terbang Inggrisé. Di Surabaya kadaang patemuan tur kalingga tanganin perjanjian gencatan senjata. Di subané para pemimpin RI-né mawali ka Jakarta, tau-tau buin mani semangané tentara Inggrisé ngebug kota Surabayané, uli darat, laut, lan udara. Para pemuda lan rakyaté kamemegan, yadiastu kéto siaté kawales malarapan ban semangat lan katulusan. Siuan arék-arék lan rakyat Surabayané mati maurab getih, ngebekin rurung, gang-gang, got-got, tegalan, lan uma-uma. Nah sawiréh kéto liunné ané ngemasin mati di pesiatan di kota Surabaya, lantas olih Pemerintah Pusat kaputusang tanggal 10 Novémber 1945 dadi Hari Pahlawan Nasional.
Nah kéto satuanné apang cening nawang. Maka panguntat Aji Lingsir maang bebuntilan anggon bekel kawekas, duaning Hari Pahlawan maisi peplajahan. Ané utama mabéla pati ngrajegang hak-hak dasar, kamerdékaan lan kadaulatan bangsa lan jagat Indonésiané. Tusing ada lewihan tekén ngaturang apa dogén gelahé, jiwa, lan arta ring Sang Ibu Pertiwi, madasar ban katulusan, persatuan, lan kesatuan.
I Putu Kastu pinaka pimpinan rombongan matur subakti ring anaké lingsing: ”Titiang sareng sami puniki ngaturang suksma banget antuk suécan Ratu Aji ngicénin titiang carita tur bekel anggén titiang nglanturang cita-cita para pahlawané nagingin kemerdékaan puniki. Maka panguntat lugrayang titiang ngaturang gending gegitaan sané mamurda Gita Pahlawan inggih piarsayang”: Pahlawan Bangsa berjuang-berjuang. Teguh kukuh lan perwira. Ngamel tetujon revolusi Empat Lima, ngwangun bangsa lan negara. Mogi-mogi Sang Hyang Widhi mapaica genah ring swarga loka. Inggih maka panguntat titiang ngaturang paramasanti: Om Shantih… Shantih…Shantih Om. Aji lingsir ngepuakang tangan.








Gedè Ombak Gedè Angin

Dauh kalih sampun ayat. Manis sebengnyanè, malengis rambutnyanè, kalis sasuahannyanè, nyrekis panganggonè. Sarung Kromo warni barak ati, kwaca blacu putih, masanding ambed polèng. Warna-warni tri datu ngaput awak ipun Madè Gèwar, ancun-ancun nyujur warung wawu makècan-kècan pacang mabukak, ring bucun balè banjarè.
“Kopi sik!!”.
ègar sada nyengking ngungkulin pisan somah Ni Nyoman Coblangè mulang raos ring Dadong Tumpuk sedek bungut nguntul unggat-unggit ngupin-ngupinin api antuk sèmprong ring cangkem paonè. Kumantos makakalih kembung pipin anakè odah kemuk-kemuk kadi dongkang pacang nyimbuh.
Wawu agrosan kopinè kebus makudus kainem, tan pajamuga macemplèng malih Madè Gèwar.
“Roko tih!!”.
Andus rokonè masepuk ngipuk ngimpug makilit maklèlatan sareng andus kopinè, ngasab-asab kolong warungè, ngusap nyusup kolongan Madè Gèwar.
Sinambi tan surud-surud nglepus-nglepusin andus roko kantun atugel, Madè Gèwar mamargi ngelod kanginan nglintangin bancingah nyujur jaba Pura Dalem Gedè. Kaotonan manahnyanè wènten klecan malih apisan, rahina penyimpenan èèdan patoyan nemonin Anggara Kasih Tambir, tigang rahina sanè sampun lintang.
“Da macapatan nyen!!!... Da macapatan nyen!!!”.
Sabatek wènten anak liwat mapas, Madè Gèwar setata ngriinin ngarahin ngorahin mangda ipun nènten kacapatin. Mèh-mèh wènten ping limolas ipun macemplèng sakadi asapunika.
Sawatara apanimpugan saking Pura Dalem, ngendih pèdih ipunè. Macegik nengkik nyengkingin anak istri lingsir sareng kalih sedek makutu makèkès-kèkèsan ring batan bunutè ageng.
“Semengan suba makutu. Sing tawang ada tajen? Lulunè apa sampatang jumah! Tidong-tidong tua”. Ngrumuk nguèl Madè Gèwar pisan, tumuli ngèncolang ngelanturang mamargi.
Ngilis pisan kapireng suaran botohè humung mabiayuhan, ngetohang bobot kliab kawèntenan ayam-ayam sanè kagecel olih para juru kembarè makembaran, digelis pacang ngeleb di lantang.
“Cok cok cok, gasal gasal gasal, tluda tluda tluda, biing biing biing, dapang dapang dapang, nah nah nah payu seket, seket ringgit, nah seket ringgit. Aaaaaaaaaaahhhhhhh,.......”
Makuwus kadi kuwungan ombak segara kidul, kantos apanimpugan kapireng ucap-ucap dengkak-dengkik bebotoh sanè ketah lumrah ring kalangan tajen, terang utawi branangan.
Kejengah-jengah Madè Gèwar agia pacang nebus kalah-kalahan ipun kantos neren ping tiga. Gedè ombak gedè angin. Sesenggakè punika sampun rumaket pisan ring saparilaksana kang kinucap bebotoh. Asapunika taler Madè Gèwar. Montor pit sanè tan lami katumbas duk ipun menang ring pangrèbogan, dibi sorè sampun kaadol malih mudah-madah, anggèn ipun gelar maklecan mangkin nandang jengah.
Sampun ancang jegjeg Ida Sang Hyang Surya. Ngas marantaban ambu peluh para bebotoh, maadukan sareng ambu minyak kayu putih minyak adas i dagang ubad, macampuh ambu satè penyu metu saking andus pamanggangan, ngilub ngantos ngebekin kalangan tajenè. Tan akidik bebotohè bangkes-bangkes.
Panes jagatè mangentak-entak. Tangkah I Madè Gèwar bilih-bilih. Bekel ipunè sanè pecak inuni semeng siu atus ringgit, kantun wantah sasur ringgit. Uncem muan ipun kadi surya kemkem gulem, jengah ngahngah kadi kanyahnyah.
Ring tengah kalangan tajen sayaga malih tukang kembar nyongkok maarep-arepan, mentèt ngelegin ayam kekembarannyanè soang-soang, sampun mataji. Tukang kembar balèran mentètin ayam sangkur godèg gorupa, sanè badelodan ayam papak bulu selem.
“klau watis kuning, jaya. Ijo kuning wiring cemeng, Talu. Bumbun suku putih, jaya. Wiring cemeng, talu. Wrik bang karna, jaya. Wangkas putih, talu. Ayam papak ireng alah dening sangkur godeg gorupa”. Made Gewar nginget-ngingetang daging-daging Lontar Pangayam-ayam.
Punika mawinan nuek kliab I Madè Gèwar sampun cumpu ring ayam sangkur godèg gorupa, nganutin pawarah-warah sanè panggihin ipun ring lontarè.
Ganti pacang katandes, kantos sampun galah tukang kembar pacang agia ngelèbang ayam kekembarannyanè, Madè Gèwar durung polih musuh tantangin ipun matoh. Yan asapunika indikè, jeg nglalu mabading guling ipun mapas kliab, mangda polih kèmaon matoh, purun ngetohang ayam papak ireng sasur ringgit, duaning katangtang polih ngapit olih botoh sanè negak tan doh sakeng ipun.
Tan wènten apanginangan ayamè ngelèb makakalih, nungkruk nyelèmpoh ayam papak ireng tan mrasidayang bangun-bangun malih. Sinarengan bebotohè mabriuk “ aaaaaaaaaaaaa,..........”. Botoh sanè ngetohang ayam sangkur masuryak, sanè ngetohang ayam papak makesiab. Ping tiga sampun cèèngè kelem ring pasonè, karuntutin suaran kajar.
“Moooooooongngng,.................... .....”.
“Kaaaaaaaaaaaaooooooooonnnnnnnnnnnn, .............”. Suaran sayanè ring tengah kalanganè tan parunguang malih, rèhning bebotohe telas mancitan, doning sami uning yening ayam papak ireng sampun kalah.
Kabejek kepel-kepel jinahè sasur ringgit olih Madè Gèwar kantos dados lamu buahè asiki, raris kasabatang ring sang sanè ajak ipun matoh, saha cepeng kajangkuak, tan bina kadi wenara nyangkuak woh-wohan.
Srayang-sruyung kadi layangan kirangan angin, Madè Gèwar matilar saking kalangan, tan bina parajurit tèmal matatu makirig saking kalangan siat. Jlèmpah-jlèmpoh nglintangin selag-selagan bebotoh kantun bek jenek ring jaba Pura Dalem. Mabudi pisan ipun simpang ring warung numbas wedang, reh seduk bedaknyane kalintang, nanging kawandèang, rumasa jinahè sampun kedas.
Ancun-ancun jua ipun nglintangin balè banjar ebek antuk botoh cekian makebat sawatara limang pacekan. Ring tlajakan batan bunutè sayan makuèh anak istri cerik lingsir magèsgèsan makutu matimpi-timpi, sinambi ngremugang indik ilèn-ilèn calonarang sanè pacang kawèntenang wenginè nyanan.
“Bèh, nyèn ya lakar mundut Ratu Ayu nah ?”.
“Ida Cokorda Singapadu, nyèn men buin”.
“Yan kèto, Guru Cekug ya lakar dadi Pandung”.
“Aaaaa,.....nyèn buin bani? Yan lènan tekèn Guru Cekug dadi Pandung, tonden teked di undak tiganè, suba macuet malaib”.
“Guru Cekug anak suba sai-sai ngemit Ida Bhatai di Dalem”.
“Nah nyanan kaukin embok nyen Luh, bareng-bareng nangkil!”.
“Aa, embok kaukin masè Luh!”.
Nah nah, selidin bedik, apang maan mabakti malu”.
Kadi asapunika istri-istrine ngorta kangin kauh panjang pisan saling sambung saling langkungin sinambi iteh makutu tumpuk telu tumpuk pat. Sarat sami nyantosang peed pacang mamargi nunas toya ning ring beji, duaning pèèd ring rahina panyimpenan pacang pinih panjang.
Lingsir magingsir, suryanè sampun sèng kauh, sawatara jam kalih. Istri-istri banjar pangamong patoyan marèrod tan pegat-pegat nyujur Pura Dalem nyuun aturan tegeh-tegeh pisan. Sakancan woh-wihan, sanganan, satuh, dodol, madèrèk majajar asri katata ring dulang ageng. Ring muncuk aturanè ngrempiak sampian gonjèr, malèdpèd reringgitannyanè ngeninin ayam kurungan mapanggang ningkang ring duur anamane sane pinaka dasar sanganan miwah woh-wohan.
Bebotoh taler wènten sanè wawu mamargi maklecan, doning saking inuni semengan nyelapin makarya atengah rahina. Sabecik-becik petakèn botohè sanè gumanti timpal-timpal ipun maklecan, kasautin antuk ngambros mamedih olih Madè Gèwar.
“Kènkèn botohè selidan suba mulih?”.
“Bedikin cai mapeta”.
Malih wènten botoh tiosan becik-becik matakèn.
“Nu tajenè Dè?”.
“Kema dengèngan matan cainè, ngudiang icang takonin!”.
Kumantos tan dugi-dugi pedih ipunè tambis-tambis metu rebat, ritatkal wènten timpalnyanè nyengguhang ipunnè menang.
“Bèèh,........ mara menang jeg selidan suba mulih”.
“Ih cai jelema bangsat. Bedikin cai mapeta, bakat obès kai bungut ibanè nyen!”. Nelik ancang nyagnyagin timpalnyanè sanè digelis malaib.
Cutet jeg mamedih kèmanten Madè Gèwar sapatilar ipun saking maklecan. Tios banget rikalaning ipun menang, setata begèr ajum kenyem-kenyem, asing tepukin ipun anakè tanjenè numbas kopi utawi ajengan.
“Naèèè,.....jeg daar. Akuda ja telah baan naar, eda sangsaya, enè Madè Gèwar lakar tanggung jawab mayah!”.
Satoning bebotoh, yèning menang, sakadi tan paarti pipisnyanè. Sanè mangkin salingkè pacang numbasin anak tios kopi utawi ajengan, numbasin dèwèk ipun kopi acangkir kèmanten tan prasida. Neren ping pat kalah, kedas jinah ipunè kadi silapin mèng buta. Puniki sanè kabaos gedè ombak gedè angin. Yèning menang, arta brana sanè tan patut tumbas jeg katumbas. Yèning kalah, teked panganggo ring awakè kaadol.
Suè sampun ipun negak mapangsegan kadi togogè lolohin ring bataran balè dauhnyanè. Suwung mangmung, nènten wènten sira clapat-clapat. Balinin sok nasinè ring paon, sampun malinggeb. Toplès wadah kopi gula taler puyung.
Inget ipun mucingin somah inuni semengan, tatkala ngorahang ngidih pipis anggèn numbas beras kopi gula tur aban-aban bakta jumah sameton sanè pacang ngelar yadnya.
Mawali ipun mapangsegan mapangenan, nandang sirah pengeng, basang seduk kriok-kriok, kantos baat paningalan ipunè tan nyidayang kedat.
“Sing ada nang apa dik ha. Seduk ja basangè puk!”.
Saget macemplèng ongoh-ongoh glebag-glebug I Nuarka, suè negak ring samping bapannyanè, nanging kauningin olih I Madè Gèwar, rèh sampun doh pisan mangumbara manah ipun.
I Nuarta gumanti pianak Madè Gèwar sanè pinih kelih. Sampun mayusa limolas tiban, sakèmaon kantun sakadi anak alit, lengeh-lengehan, ngawit embas sampun keni sungkan ayan. Ngrahina ngantos ping lima ping nem ayannyanè ngentah, mawinan tan purun ngalin padidi jumah. Sakemaon rahinane punika ipun padidi. Mèmè ipun ngoopin, adin ipun sedekipil-ipil ring tegalè sapangrauh saking sakolahan.
Kadi buka sibak tangkah Madè Gèwar miragiang pianak ipun seduk-seduk, nènten keni napi-napi saking semengan. Suè ipun bengong kaslengagang, nènten keni antuk ipun malaksana napi-napi. Digelis kagelut pianak ipun, kadandan malih ka pasarèanè sawai-wai saha kapituturin.
“Nah, masarè buin malu ning. Jani baa pesu meli nasi!”.
Durung puput raosnyanè, makeblès Ni Wayan Coblong sakèng ngoopin, masemu jengis jengah, nanging jeg nengil tan ngeraos napi-napi. Iteh ipun ngelasin sèla bun, nyekah-nyekah sanè berek-berek. Ping kuda-kuda Madè Gèwar ngraos, nènten karengaang.
‘Luh, to pianakè tondèn madaar uling semangan, kema nganggeh baas malu, apang ada jakan!.
Risesampunè ping lima Madè Gèwar ngraos, kadi buka bitbit pedih basang somahnyanè.
“Apa bakal alih mulih. Sing ditu di tajenè pulesang ibanè. Da mulih-mulih. Somah tekèn pianakè nyak tuara. Yan marasa tekèn dadi anak muani, kema masuaka cepok nganggeh, eda ngandelang anak luh dogèn. Pipis anggon matajen ada, anggon meli baas tusing ada”.
“Yih, kènkèn keneh nyainè nè, orain beneh-beneh jeg kenyat anggona nyautin munyinè. Basang sedeng panesa, jeg cekuk baongè apang bangka tendasnè”. Madè Gèwar cenget masaut tumili gagang-gagang nampekin somahnyanè nagih nyekuk baong, nanjung tèmpèh madaging sèla berek-berek.
Kaslengagang Wayan Coblong ningalin sèla ubi berek antuk ipun ngidih ring Dadong Tumpukè jagi lablab pacang kaicèn pianak-pianak ipun, mauyag mabrarakan ring natahè. Ngetèh ngejer buka bungkul awak ipunè kajengah-jengah.
“Nèh,....matiang san icang nèh! Enè tiuk anggon nebek apang mati sapalan!.
“Yih, nantang nyai nè? Bani-bani dogèn tekèn anak mauni”.
Sayan-sayan brangti Madè Gèwar.
“Naè lautang tè. Ngudiang ngoyong. Jeg matiang jani. Apa yasang icang idup buka kènè!.
Kajemak olih Madè Gèwar baong somahnyanè agia pacang kacekuk, tatkala pianak ipunè Sukasèni jerit-jerit.
“Mèmèèèè,........... Bapaaaaaaaa,..........”.
Apesel gedè saang sanè kapupulang olih anakè alit antuk ipil-ipil saha kelapa tuh abungkul kaentungang mauyag ring natahè, tumuli nyagjag ngelut mèmènnyanè.
Aget anakè alit gelis rauh, yan ten kènten, amunika galak. Ipunè Madè Gèwar, sinah Wayan Coblong mangguhang sengkala. Majanggelan Madè Gèwar, nènten durus nyekuk somahnyanè, tur makiles nyangklek ring bucun paonè.
Wayan Coblong, I Nuarka, lan I Made Sukseni malih munduh-munduhang sèla sanè makacakan ring natahè, nglanturang nyekah-nyekah sanè berek-berek, tur digelis kalablab.
Lèk rumasa ring padèwèkan tua, gangsaran tindak kuangan pamineh, ngrèpak Madè Gèwar ngengèsin kelapa sanè kabakta olih pianak ipunè polih nuduk ring tegalè. Ajahan pisan sampun wènten sèla ubi maurab.
Ngetèl poosnyanè I Nuarka kilen-kilen nunas sèla maurab kasarengin antuk adin ipun Made Sukasèni. Bengong, nyelet yèh paningalan Madè Gèwar lan somahnyanè yingak pianak ipun makaklih matilesan dèwèk lacur. Katampekin anakè alit olih yayah renannyanè sinambi sareng-sareng nunas sèla maurab.
“Luh, uli jani beli masumpah suud mamotoh. Kadung pelih baan beli matingkah ipidan. Sinampurang beli. Jalan jani pianake Yasang!”.
“Kèto suba beli. I raga lacur ngelah pianak gelem-geleman, jalan ia upapira. Suud mamuduh mamotoh. Bebotohè ento gedè ombak gedè angin. Sajabana bakal ngaè utang, tusing ada gedina buin”.
Galang apadang masriak masriok malih kulawarga Madè Gèwar, sadurungnyanè remrem kadi katingkeb gulem, ulian mamotoh, matetegar nglangi ring segara judi, gedè ombakè gedè taler angine, ring asapunapine kapuntag-pantigang ombak ageng kantos kelem ring palung kanerakan.












Cerpen Bahasa Bali
Kangen (I Putu Agus Sutrarama)

Cahyan Purnama Kadasa ngalangin akasaning segara ring petengé punika. Jegég ayu sakadi paras Betari Ratih né turun ka mercapada makta bintang macanda ring gumuruh ombak pasisi Meulaboh, Daérah Istiméwa Acéh.
“Adi, bli rindu pesan kapining Adi.”
Sandia punika, suaran kidung Bramara Ngisep Sari ngumbara saking pangeras suarané ring pura. Miik dupa lan sekar ngulikubin buana, kija ja paliaté wantah anaké makamben maudeng né kacingak, makta canang, banten, maciri sampun rahinan ring gumi padésaan.
Gedé Landi tuun uli mobilné, laut gegéson menék undagan umahné.
“Pak Dé, ajak onyang mulih?”
“Yéh, Gedé…. Aa, Pak Dé malunan i tuni ngajak Mé Adéné, to adi-adiné durian, mara ja neked. Gedé uli hotél né busan?”
“Aa né Pak Dé, aget masi maan permisi busan uli atasané.”
“Dé, mara teka? Antianga to ajak Ayu di mrajan.”
Kénten baos Mé Adéné, ngranayang ipun gegéson ka mrajan. Raris medal saking jeroan, anak istri maparas ayu makenyem manis ring raganipun.
“Ayu….”
“Sayang, si kecil nakénin Bapak né uli tunian.”
Raos alus tis sané metu saking bibih tipis, makamiwah panyingakan sané ngucapang tresna satia tan pawates punika ngawinang Gedé Landi kangen manahné laut ngusap, ngecup sirah kurenanipuné punika. Naler i pianak sané kantun wénten ring belingan né sampun matuuh kutus bulan.
“Bapak driki sayang….”
Ring beten galang sundar Purnama Kedasa peteng nika, Gedé Landi lan kulawarga ngaturang sembah bakti.
Ujan krébék ring tengah lemengé punika sakadi nyiriang ibuk ati, sami pada tegang nyantosang pesunné Bapak Dokter saking ruang operasi bersalin.
“Pak, sapunapi somah miwah pianak tiang, Pak?” Gegéson Gedé Landi nyagjagin laut matakon indik kondisi kurenan miwah pianakné ring dokter sané wau san medal saking ruangan operasi.
“Anak Bapak istri, lahir slamet, nanging nunas ampura, niki wantah perjuangan berat. Tim dokter sampun ngutsaha maksimal, kémaon titiang nunas pangampura riantukan ibunné i anak nénten sida kaslametang.”
“Ayu….”
“Dé…! Landi…!”
“Éh, Wayan…. Ah ada apa Yan…?” Suara punika ngentenang Gedé Landi saking lamunanné.
“Yéh, raga né benehné matakon, ada apa né jeg dini kadidian, paling takonanga ngajak jéndral manajeré busan. Kenapa Yan?”
“Icang inget ngajak Ayu.”
“Dé, icang ngerti cai sayang ajak Ayu, tapi Ayu pasti menyayangkan yén kanti nepuk kondisi cai cara jani kakéné! Dé, inget perjuangan i raga kanti maan posisi melah buka jani kakéné. Inget né jani cai né wantah calon pengganti manajeré dini, uli mani kanti buin aminggu dadi masa ujian cainé, kaserahin tanggung jawab total ngoperasiang hotélé ené! Ditu lakar ngenah apaké cai mula pantes lakar kaanggon manajer utama! Eda kanti perjuangan né uli beten-beten sesajan ento dadi percuma.”
Gedé Landi wau ja neked di kos-kosanné sané tuah mapaekan sajan ngajak hotél tongosné ngrereh pangupa jiwa duang tiban niki. Inget ipun dinané benjang wantah dina otonanné Gék Ayu, pianak tunggalipun né kakalahin merantau ka Meulaboh saking duang tiban né pidan.
Kenyel, sepi lan rindu maadukan ring tangkahné, Gedé Landi nyadédéh di kursiné.
“Sayang, niki minum dumun toyané, wus nika wau masiram, laut sembahyang, hem….”
“Ayu….” Tan sida antuk nyambatang kangen, bagia pisan manahne nyingak paras nika, Ayu kurenanipun, sané jegég, manis makenyem ring sampingné maktaang ipun agelas toya putih.
Seger lega karasa toya punika, nanging sagétan kurenanipun sampun nénten wénten ring sampingné, Gedé Landi pesu uli kamarné, paling ngelunin, nanging tan ja wénten anak nyautin. Suaran ombak gumuruh ring pantai selatan, Landi malaib mrika. I rika ipun nyingak, nénten ja Ayu kurenanipun, kémaon anak alit, moglong pisan, parasné pateh pisan sakadi muanné Ayu kurenanné. Landi tangkejut.
“Gék… Ayu…?”
“Papah… pah….”
Gedé Landi enten uli ipianné, kari peteng, galahé ngenjek jam solas waktu Indonésia bagian barat. Ipun uning galah jam roras wénten penerbangan terakhir ka Dénpasar sané transit dumun ring Jakarta. Nanging neked ring bandara kabaosang tiket sami sampun telas maadol. Inget ipun rahina mangkin tuah rahina Natal turin liburan akhir pekan, minab samian pada liburan ka luar provinsi. Yéning enyak ngantosang, benjang ngedas lemahné wénten penerbangan ka Dénpasar. Ipun mutusang nginep ring air port.
Penerbanganipun mamarga becik, sané kapertama saking duang tiban ipun malih ngenjek natah Bali, ngirup hawa Bali. Galah nika jam dasa semeng ring Bali, wantah kirang langkung jam solas ipun pacang neked ring Tabanan.
Ring marginé ipun nyingak akéh anak-anaké magrudugan, sakadi gresiuh turin samian wénten ring ajeng télevisiné, sakadi wénten kajadian penting, nanging ngekoh atiné nakonin sopir taksiné sané siep cara bedogol uli tuni, buka liu ané kenehanga.
Neked I Gedé Landi di umah palekadanné, nénten ja bas liu melénan ngajak duang tiban i pidan, sajabaning entik-entikané né ngancan ngabetang, turin nguda ja suung mangmung, dija pada né lénan? Dingeh ipun ramé di mrajan, sakadi wénten anak ngamedalang upakara.
“Napi sampun kaotonin nika Gék Ayu…,” pinehné.
“Om Swastyastu…!” Gedé Landi macelep ka tengahing mrajan sané sampun kosek olih kulawarga lan para nyama. Né mangkin sami bengong, sami siep nyingak Gedé Landi.
“Bli Gdé…! Mé… Pa… Bli Gdé enu idup…!”
Cingakipun adinné I Ratih, laut I Mémé né nyagjagin, malekuk tur ngeling sigsigan. Sami nyamané maekin Gedé Landi.
Semeng nika wangsa Indonésia berduka, sawetara jam kutus liwat limolas menit pasisi kelod Acéh sami rata ngajak tanahé, grubug agung né kabaos Tsunami nika ngawinang akéh jatmané padem, wénten satak tali liunné sawané kaanyudang olih toya ageng segarané maadukan sareng benyah-benyahan wangunané. Hotél genahné Gedé Landi magaé tuah nyisaang tiang-tiangné kémanten, napi malih kos-kosanné tuah telah tan masisa. Timpalné Landi, I Wayan Putra slamet, diastun sami artanné ical, nanging samian para tamiu hotélné lan timpal-timpal kerjané padem maurug i rika.
“Dé…! Bapa, Mémé, Pak Dé ajak makejang dini engsek mara ningeh beritané ento.”
“Pak Dé, tiang ongkona mulih ngajak Ayu lan Gék.”
Né mangkin pianakné sampun sirep di sangkolanné.
“Gék, Bapak kangen ngajak Gék!”
Tan pasangkan pianakné punika makenyem.










satua bawak Bali
Majogjag (Djelantik Santha)

Wayan Sentana alon-alon nytandar motorné di samping balé dauhé apang tusing pirenga tekén reramanné ané sedeng iteha ngorta padaduanan di ampiké sambil ngopi.
“Om Swastyastu,” sapanné Wayan Sentana alon sada masalin munyi.
“Om Swastyastu,” pasaut bapannē matolihan. “Béh, cai Yan, kadén bapa nyén ané teka, tumbén nganjali? Biasanné jeg nylonong,” pasaut bapanné matadah tengkejut.
“Nggih Pa, Mé. Gumanti ja tiang meled nyugjugin, napi salam krama Baliné nyak nyambung marakyat nganti teked ka désa-désa. Ané biasanné koh ngomong?”
“Nah, ajanian suba sayan ada perubahan. Nanging mara di sangkepan, di upacara lan acara adat né matadah resmi. Cara mapepadikan, nrima tamiu dines muah ané lénan.”
“Sing kénkén Pa, mula sukil ngawitin ngaé ané melah. Tiang masih jani malajah ngomong basa Bali ané madan beneh, sawiréh jani basa Baliné suba sayan nglimbak.”
“Nah mungpung Wayan ngoraang basa Baliné sayan limbak, mémé masih ajak bapan ceningé mara sedeng ngortaang basa Bali ané dadi pajogjag dané Gusti Mangku Ngurah ngajak okan-okanné di jeronné ibi sanja,” raos méménné nyelag maketur.
“To kénkén ané dadi bantang pajogjagé? Kadén Gusti Mangku dané mula wikan?”
“Baané saking wikanné, dané marasa tusing ngerti tekén tata caran anaké ngajahin anak cerik ngomong cara janiné. Cara cening uli cerik mara ngedat suba urukang mémé ngomong mabasa Bali. Apa jani cening marasa kéweh mabasa Bali?” patakon méménné.
“Yén tiang tusing kéweh ngomongang basa padidi.Yén basa Inggris, basa Jerman mara kéweh. Patuh cara anak cerik Amérika, Australi ngomong Inggris sing marasa kéweh. Yén ia ajak mabasa Indonésia, Bali, mara kéweh. I raga masih yén malajah mawirama mara kéweh, sawiréh i raga mara majumu malajahin sasubané i raga gedé,” pianakné negesang.
“Ento suba ané nikaanga tekén Gusti Mangku i tuni semengan. Raganné masadu marasa nyelsel ngelah oka dadua pada wikan nyastra lan mabasa Bali, Kawi, nanging tusing nyidang ngurukang oka padidi mabasa Bali. Taén putunné ané di Dēnpasar mantuk ngiring ajinné. Pekakné nakonin baan basa Bali, nanging sautina baan basa Indonésia. Mara takonina okanné, Gusti Putu Raka pasaurné ngandang, ngampar. ”Béh aji bas kuna, pénter mabasa Bali ten nekaang napi. Samaliha ngomong basa Bali sulitan tekén basa Inggris. Misi anggah-uingguh, ten ja abesik cara basa Indonésia lan basa Inggris utawi Jerman. Nika mawinan tiang ngurukang basa Indonésia lan basa Inggris dumun mangda nénten kuciwa ring timpal-timpalné di sekolahan. Malah sampun kurukang basa Jepang.”
I poan okanné ané dadi pegawé bank di Jawa, Gusti Madé Rai mantuk, masih ngajak putunné ané maanjar ajak putunné ané di Dénpasar. Masih takonina baan basa Bali alus utawi sagét kasar. Makejang sautina baan basa Bali alus tekén putunné. Lantas okanné takonina kénkén dadi bisa mabinaan piuningné mabasa Bali. Pasaur okanné lan mantunné tuah yén di jero raganné setata ngurukang okanné ngraos baan basa ibu, mabasa Bali.
Kocap yadiapin raganné malinggih di Lombok, ané wewidanganné ngomong Sasak, di Jawa ané ngomong Jawa lan basa Indonésia, nanging di jeronné raganné tetep mabasa Bali. Dadi patuh cara prisip bapané, ngurukang raré patut nganggon basa ibu, basa Bali. Basa ané lénan pastika lakar kabakatang di sekolahan utawi makursus. Yén basa Bali dija ngalih kursus, yén sing di asrama utawi di umahé padidi? Yén kanti i pianak tusing bisa mabasa Bali, ané pelih boya ja i pianak, nanging i rerama ané ngutang basa ibuné padidi, sok géngsi nguber bukité ejohin. Kadirasa anaké uli Belanda nguber malajah basa Bali.
“Saja ento Bapa, Mé, tiang masih dugasé tundéna survey tekén doséné di Buléléng ané tepukin di masyarakaté mula tuah buka kéto. Liunan para janané ngurukang pianakné baan basa Indonésia, malah mabading mara malajah basa Bali di sekolahan. Sinah sukil tan bina cara malajahin basa Inggris. Ento ngranayang basa Balin anaké jani kaku, sawiréh nyalin uli basa Indonesia ka basa Bali. Conto: “Sapi saya akan saya sembelih” kabasabaliang dadi “Sampi tiang lakar tiang gorok.” Patutné “Sampin tiangé lakar gorok tiang.”
“Sajaba ento yén titénin basa Baliné gumanti ngelah anggah ungguh basa, sawiréh ngelah basa kasar, madia lan alus. Ada masih alus sor, alus mider, satmaka ngurukang para janané apang bisa ngalap asor ané numbuhang budi suci adiluhung mawit ulian basa. Hormat tekén sang catur guru. Tekén rerama, guru pangajian, guru wisésa, muang guru swadyaya saking mabasa alus. Apang tusing alpaka guru. Bani nyagur rerama, guru, misuh pemimpin. Ulian basa, bani ma-kamu, macai, maicang tekén sang guru cara basa Inggris lan Indonésiané pragat you…, kamu, engkau, aku yadian tekén Hyang Widi Wasa.”
“Saja Pa, anaké uli dura negara masih ngomongang kéto. Basa Baliné sujatinné ba sarasa, basa budaya ané numbuhang sopan santun. Kruna-krunanné masih komplit. Cuma yén di Buléléng, tiang kayang jani kari majogjag indik kaja lan kelodé. Cara Buléléng kaja artinné arah ke gunung dadinné ka selatan. Kelod artinné arah ke laut dadinné ka utara. Yén cara i raga ané ketah kaja, kelod, kangin, kauh ento tuah mata angin, utawi pangider buana, patuh tekén bahasa Indonésiané: utara, selatan, timur, dan barat. Boya ja arah kaja lan kelodé ané maarti ka gunung lan ka laut ané dadi gentinin aji kruna ka ulu lan ka tebén.
Kayang kamus Bali-Indonésiané masih rancu, basa Baliné ten ngelah mata angin, padahal
nawang pangider buana komplit kayang déwa nawasanga, warna, lan uripnné yén macaru. Miribang saking mula salah kaprah,” raosné Wayan Sentana ngacuh, mimbuh bingung.
“Dadi masih orahang kéto. Yén selehin miribang uli pangawit malajah ngomong raréné di Buléléng orahina gunungé kaja lan pasihé kelod, pinaka basa ibu. Tuara ngitung mata angin cara janiné. Apa buin ada kompas, ada kar utawi peta anggon uger mata angin. Éééh, nguda dadi mingungang kaja kelod suba nawang ulu tebén?” raos bapanné teges.
“Saja Pa, Mémé. Tekan tiangé mulih sujatinné lakar morahan yén kayang lulusé ené tiang payu ngantén ajak gélan tiangé Setyowati. Nanging ia sing nyak magama Hindu. Yén dadi cara Jawa, tiang ajakina milu gaman raganné. Yén sing kéto melahan pada tetep ngaba agamané soang-soang. Ibu lan bapakné setuju kéto. Cara janiné beneh masih kéto. Nanging tiang kari ngantiang pituduh lan papineh mémé lan bapané. Kénkén Bapa, Mé?”
“Badah…, né ja cai sajaan tusing nawang kaja kelod. Tusing ada wét buka kéto. Cai jumah muani padidi, yadiapin pada tetep tekén agamané padidi. Lantas kénkén tata upacara pawiwahané? Kénkén nerapang bebanten ardanaréswari ngajak anak ané tusing magama Hindu? Undang-undang RI No. 1 Tahun 1974 masih tusing matutang buka kéto. Apa buin yén kanti cai paid bangkung. Yén dadi melahan kelidin,” pasaut bapanné sengit.
“Nguda kéto Pa, tiang tusing lakar ngalahin sentanané jumah dini. Yadin kurenan tiangé malénan agama, kadén Tuhané ané kasembah masih patuh?” raosné Yan Sentana.
“Ooh, yén saja ia nganggap Tuhané patuh, nguda ia tusing nyak milu tekén cai? Yén cara i raga mara kéto. Ékam Évam Adwityam Brahman. Mawinan anaké luh ngantén nutug anaké muani, nganutin adat ka purusa. Apang sajaan masaanggama sekala lan niskala. Yén cara anaké malayar apang dadi aperahu nuju pulo harapan,” pitutur bapannē
“Mimiiih Wayan… Yan. Precuma cai masekolah tegeh-tegeh. Kadén mémé ja lakar sayan ngerti. Nyatané cai mula tusing nawang kaja kelod, apa buin kangin kauh,” kénten raos méménné nyelag. Wayan Sentana bengong, tumbén majogjag ngajak reramanné.









CERPEN;
LUH GISHA

Dugas Nipongé ngéncakang gumi Baliné, tiang dadi tukang igel kasub. Mataksu anaké nyambat. Tiang gumanti demen ngigel. Ngelah tiang sekaa ngigel. Di pasekaan tiang pinih jegéga. Tusing ngajumang awak. Kulit tiangé lumlum gading. Bok tiangé lantang kanti ka betekan batisé. Pipin tiangé misi sujénan anéh. Sabilang tiang makenyem, koné macepol keneh anaké ané nyledétin tiang.
Sabilang lakar ada tentara Jepang teka, tiang suba orahina ngigel. Lemuh gati koné igel-igelan tiangé.
Tentara Nipongé ané ngaku leleh ngromushiang nyama Baliné. Lantas tiang ngibur. Nyama Baliné orahanga lengit magaé. Yén tusing caraanga sampi matekap, tusing lakar énggal pragat gegaéné. Dikénkéné kanti makuah-kuah ia ngorahin nyama Baliné. Caraanga sepur awak nyama Baliné. Yén Jepangé koné mara jemet-jemet magaé. Jemet ngalih pipis.
Jalanné ané ngilehin bukit ento apang énggal pragat. Parasé ané tebel apang dadi datar baana. Alat-alaté ané anggona apa lénan tekén linggis ajak pancong. Apang énggal asat, orahina nyama Baliné dadi sampi lantas ngedeng tanahé.
Bapan tiangé dugasé ento dadi gunjing tentara Jepang. Tiang pepes katekain baan jlema Jepang. Ngaku matimpal tekén bapan tiangé. Baan liuné, kanti sapin tekén adané. Ané muani-muani saja bagus-bagus. Ada masi kleteg keneh tiangé tekén tentara Jepang. Kéwala tiang suba masemaya di keneh lakar tusing ngantén-ngantén. Tiang lakar dadi pragina dogén. Meleg tiang ngrastitiang awak baan igel-igelan.
Tiang uli cerik suba malajah ngigel. Gurun tiangé Jero Taman. Jero Taman dadi rabi Gusti Aji Smara. Jero Taman mula dueg ngurukang. Yén tusing kanti andel tekén muridné tusing lakar suud ngorahin. Tiang ping kuda kadén kena lidin sampat. Balan rasan batis tiangé. Yén lakar malajah tusing dadi kasép. Lamun kasépan tusing baanga ngigel bareng-bareng ajak timpal tiangé. Tiang apang padidi ngigel. Dong suba tiang dadi kakedékan timpal. Peluh ngrébés. Jengahé pesu. Pabalih timpal.
Kanti tiang buka jani bisa ngigel. Demen atiné. Bapan tiangé demen. Panyaman tiangé demen. Bapan tiangé ngorahin lantas tiang apang ngigel di tekan tentara Nipongé. Tiang tusing bani tungkas. Nyanan bapan tiangé maan sengkala. Suba taén i pidan, Mbok Rupi tusing nyak ngigel, bapanné kayang buin telun tusing ada ortana. Kanti abénanga nyuasta tekén panyamaané. Padalem masi Bapa Regig, bapanné Mbok Rupi, mati apa nu idup?
Bapa Regig jatiné balian totos di désan tiangé. Koné bisa makeber di petengé. Mbok Rupi orahin tiang apang bapanné nglawan baan aji kapetengan. Maan adokanga, sakéwala tusing mintulin. Tusing dadi anggon nglawan tekénan nyama padidi. Tiang dugasé nika kedék masi di keneh. Tusing dadi adokang Bapa Regig. Kadénang saja kasub buka ortané. Bisa nyabut urip. Urip penjajah tusing nyidaang kajabut.
Mbok Rupi masi kaliwat wanén, suba tawanga, Baliné kakuasaang tekén Jepang masi bani nglawan. Yén suba katindes, eda suba wanén nglawan. Tuutin dogén suba kenehné.
Uli sukat ento tusing pesan tiang bani tempal tekén pangidih bapan tiangé. Sabilang ada tentara Nipong teka, tiang énggal-énggal suba mapayas. Ėlag-élog tiang di arepan tentara Nipongé. Dikénkéné tundikina bangkiang tiangé. Tiang kedék, sakéwala keneh tiangé ngeling. Tiang kadung suba masemaya di keneh lakar tusing baang tiang awak tiangé usudin anak muani. Apa buin suba tawang tiang di kenehné ané tuara-tuara ada. Sinah suba tiang kadénanga anak luh dadi ajak mai kema.
Bapan tiangé ngelidang mua mara tiang tundikina. Tawang tiang di keneh bapan tiangé jatiné ngeling. Bes buah basang padidi lantas coléka, gigis gedeg basangé. Baan bapan tiangé dadi gunjing lantas mendep dogén. Yén bani nglawan, patuh tekén mati.
Tiang adanina Luh Gisha, tekén tentara Nipongé. Koné apang mirip cara gaisha. Orahanga, gaisha ento anak luh jegég-jegég. Saja apa tusing? Tiang tusing nawang seken. Krana tiang bajang Bali kaukina Luh Gisha. Tiang mendep dogén. Adan tiangé gumantiné Luh Sujani. Meled bapan tiang ngelah sentana apang dueg dadi sujana. Tiang mautsaha ngisinin pangidih bapan tiangé. Ulian ngigel anggon tiang.
Petengé dugasé ento bapan tiangé tumbén negakang tiang. “Luh, mai malu!” Tiang ngamelahang tegak. ”Bapa buin mani lakar ka Sulawesi. Ditu bapa tugasanga tekén Nipongé.”
”Apa gegaéné ditu, Pa?”
”Bapa tusing nawang. Koné ada pemberontakan ditu. Bapa jani maan tugas nglawan pemberontaké ditu.”
”Pa, ané merontak ento anak nyama padidi. Ngujang dadi bapa nyak nglawan nyama padidi. Tusing ada keneh prabéla tekén wangsa padidi?”
”Mendep dogén Luh. Bapa nawang suba isin keneh Luhé. Bapa bisa nongosang awak. Manian tingalin. Nanging kéto melahang Luh ngaba awak.”
Bapan tiangé luas. Tiang padidian jumah. Sabilang peteng tiang orahina ngigel tekén tentara Nipongé. Sabilang peteng tiang mapayas. Makejang nyambat tiang jegég ngolét. Suud ngajum tiang lantas nagih ngelut. Tiang makelid. Ada ané sedek nginem saké nagih ngelut. Jengah gati tiang.
Bapan tiangé amé-amé tiang. Tongos tiang nuruhang isin sebet tiangé.
Orta ané dingeh tiang. Bapan tiangé ketara dadi telik tanem. Ketara nyemak mimis ajak bedil Jepang. Bapan tiangé entunganga ka pasihé. Kéwala tiang tusing sebet. tiang bangga ngelah bapa prabéla tekén wangsa padidi. Diastun, dugasé di Bali tiang ngadén saja-saja dadi tentara Jepang. Antesan sabilang peteng mimis di jumah tiangé énggal gati telah. Mara tiang nawang di subané kalebuang ka pasihé.
Uli sekat ento sayan nyangetang ngéndah pelag bikas Jepangé tekén tiang. Ada tentara Jepang yén sing pelih Kimura kaukina tekén timpal-timpalné. Tiang ngaukin I Mura apang aluhan. Suba ada petang dasa umurné. Ngaku tondén ngelah somah di Jepang. Tiang lemesina gati apang nyak tekén ia. Tiang inget tekén semaya. Tusing lakar ngantén kanti tua. Diastun suba kalain rerama. Kanggoang tiang pisagané lakar gelantingin keneh tiangé.
Sawatara sandikala ajak tatelu teka tentara Jepang. Maksa tiang apang nyak ja ka umahné Kimura. Tiang majalan sada makawal. Cara jlema gedé tiang. Munyin pangawalé makejang rengas. Patuhanga cara nemprak pejuangé ané katawan. Tiang énggal-énggal nyemak payasan. Tiang penékanga ka montor jipé. Tiang di malu di samping supiré ané nganggo baju tentara Jepang. Di duri ajaka dadua ngisi bedil. Cara lakar némbak dogén. Sakéwala tiang tusing ada ngelah keneh jejeh anang abedik. Apa takutin? Rerama suba tusing ada. Yén gantiné mati, depang apang mati.
Umahné Kimura saja luung. Di kamarné liu pesan keramik kuna. Keramik uli Cina. Tiang orahina ka tengah. Ditu tepukin tiang, poton bapan tiangé dugasé lebuanga. Tiang ngeling. Kimura kedék. Orahanga reraman tiangé kaliwat wanén. Tiang ngedénang bayu. Lakar lawan tiang yén suba ngéndah-ngéndah. Ia buin nyesed keneh tiangé apang nyak ajak ia. Tiang nagih parikosana.
Tiang malaid ka paonné. Ia ngepung. Ngelut tiang uli duri. Tusing tawanga di liman tiangé suba ada tiuk belati.


(IBW Widiasa Kenitén)











satua bawak Bali
Ulian Lacur (Nengah Rusmadi)

Peteng dedet puniki pinaka saksi sebet kenehé tan kadi-kadi. Ulian nasibé jelék tampi tiang dadi manusa ané tumbuh di guminé tiwas nékték. Yén umpamiang rasané uyah lengis nu makékéh mancan ngidang ngurabang anggo darang nasi. Sané mangkin Hyang Widi né micain pica sané ten ngidang rasané tiang manampi. Yén dadi seselang, pang sesai makita mamisuh, maseselan. Tuah ja mula niki sampun jalan idupé sané dados peduman.
Lacuré majumu ring petengé nika Saniscara Kliwon Wuku Kuningan, tiang sampun usan nyarengin pasangkepan ring balé banjaré ba delod. Dinané nika banjaré nyangkepang unduk pangabénan sané pacang kalaksanayang malih duang sasih. Usan sangkep, tiang marasa basangé seduk sajan, neked jumah tiang ka paon. Di paon dapetang kurenané sedeng ngoréng gerang.
“Kondén ada ajengan nasi Yan?” tiang matakon saha ngampakang grobag tongos ajengan nasiné.
“To sambel serané tuni nu bin bedik. Kanggoang?” saut ragané sambilanga ngadukang sané gorénga.
“Men ten ngantiang gerang?” malih ragané matakon kén tiang.
“Ba imang lebeng Yan? Bé seduk sajan basangé,” saut tiang sambilang nyekenang ningalin ka pangoréngané.
Tiang nyokot gerang punika acekot. Sedeng tiang seleg ngajeng, dingeh tiang wénten suaran anak majalan éncol pisan di delod umahé. Pajalané ngancan becat ngalih natahé.
“Putu… Putu… Wayan… Yan…,” kénten anaké nika kauk-kauk di subané neked di aep umahé.
“Yéh Mémé, kénkén sampun peteng kauk-kauk?” tiang matakon éran nepukin abahné mémé buka kéto.
“Yan Bapan cainé nyakitang basang uling tunian kanti malisah.” Saut ragané kanti angkih-angkih ulian malaib wawu.
“Men apa ladné maan ajenga ajak Bapa?” tiang malih matakon jejeh.
“Sing ja maan ngajeng apa, tuah nasi séla ajak jukut jepang dogén.” Saut ragané malih.
“Nah, nah ajak ka bidan jani dajané.” Kéto munyin tiangé saha malaib ka umah ba delod.
Neked delod dapetang bapan tiang sampun lemet tan sida naanang sakit.
“Ngidang Bapa majalan?” tiang matakon.
“Aduh…, bapa sing ngidang makrisikan Tu,” saut ragané adéng.
“Yén kéto, mai Pa tiang ngandong. Ajaka ka bidan.” Tiang nyemak bapan tiangé laut ajak ka bidan. Petengé dedet ngaénang tiang ten ngidang énggal majalan. Suba uling tuni listriké mati. Anaké samian sampun madamar sentir. Mémén tiangé nutugin uling duri ngaba brokbok.
“Tu, cai ngelah pipis? Mémé nak sing ngelah pipis nang akéténg.” Kénten raos mémén tiangé di subané paek ngajak puskesmasé.
“Mémé da ngitungang kéto malu, né penting jani bapa maan ubad. Kanggoang malu jani ngidih tulungan ajak Bu Yani pang banga nganggeh,” punika tiang nyautin.
Di subané di aep puskesmas tiang ngetok pintu.
“Bu… Bu Yani,” tiang kauk-kauk sambilang ngetok jelané.
“Enggih sira drika?” saut ragané sambilanga ngampakang jelan.
“Yéh Bli Putu, éngkén nika bapaké?” ragané matakon nyingakin tiang ngandong bapan tiangé.
“Kénten Bu, bapan tiang nyakitang basang kanti nglinterin uli tunian,” tiang masaut.
“Oh…, mriki bakta ka kamar préksa dumun!” ragané nandanin tiang ngalih ruang préksa.
“Ampun uli jam kuda ragana sakit?” ragané matakon sambilanga ngukur ténsi.
“Kocap ampun uli jam tengah sia wawu Bu.” Tiang nyautin.
“Ané encén sanget sakitang Pak?” ragané matakon nyekenang kén bapan tiangé.
“Niki Bu,” bapan tiangé nujuang sakitné.
“Enggih, mangkin cobak Bapak penekang batisé nganti di duur sirahé!” bu bidan nundén bapa sambilanga ningting batisné bapa.
“Aduh… aduh…, Bu tiang tan ngidang naanang,” bapan tiang nuuh sambilanga ngeling.
“Pak Putu, niki bapak kena pinyungkan usus buntu, arus aba ka rumah sakit. Mangkin! Mrika ngrereh montor dumun tiang prasida nyarengin. Yén ten kénten tiang jejeh nyanan bapa nyangetang laut tan katulung.” Raos bidan seken pesan.
Runtag bayun tiangé ningehang raosé ento. Tiang inguh uli dija tiang kar ngamolihang jinah. Yén sampiné adep, ngelah tuah abesik ban ngadas ento kar anggo mayah turunan. Budi nyilih, dija lakun. Nanging jani suba sing ada jalan lén yan sing sampiné adep. Baat asané batisé matindakan nanging ulian kapepet neked masi tiang di umag Pak Gedé ané ngelah montor.
“Pak Gedé… Pak Gedé…,” tiang kauk-kauk uli natahné.
“Nyén…?” ragané masaut uli tengah sambilanga ngampakang jelan.
“Éngkén Tu adi ba peteng nogdog jelan?” kénten ragané matakon. Sebengné suba ngarwanang gedeg kén tiang.
“Lédangang Pak Gedé, tiang ba peteng mriki, tiang jagi ngidih tulungan mangkin sareng Pak Gedé. Bapan tiangé sakit sangét mangkin arus ka rumah sakit. Pak Gedé kayun nganter ka rumah sakit?” kénten tiang ngesor ngidih tulungan.
“Ngelah pipis cai kar anggon mayah?” saut ragané malih.
“Pak, mangkin tiang déréng ngelah jinah, nanging benjang tiang kar ngadep sampi. Kanggoang benjang wawu bayah tiang.” Tiang masaut seken.
“Nah, ba ya kéto. Men jani dija bapan cainé?” ragané matakon sambilanga nguasang jemak sereg montoré.
“Bapan tiangé di puskesmas Pak,” tiang nyautin.
Pak Gedé mesuang montor kijangné uli garasiné. Di subané tiang menék montoré maserét ka puskesmas. Neked di aep puskesmasé lantas marérén.
“Bu… Bu… montoré suba teka.” Tiang ngaukin ibu bidan uli natah puskesmasé.
Ibu bidan ngajak bapan tiangé pesu tur menék montor tur ngorahin tiang negak di duri ngisangin bapan tiangé.
Montoré majalan becat, sawatara jam solas neked di rumah sakit umum. Ibu bidan langsung tuun ngalih tongos informasiné. Uli montoré cingak tiang sampun teka perawaté makta tandu sané maroda.
“Turunkan Pak, pelan-pelan baringkan di sini,” kénten raos ragané sasampuné neked di samping montoré.
Tiang nuunang bapa, lantas sareng macelep ka kamar rawat kelas III ékonomi. Di sampingé suba ada pasién lén. Sawatara wénten tengah jam tiang ngantosang, wénten dokter sané mréksa bapa.
“Bapak saking napi?” dokter matakon.
“Tiang saking Banjar Batu, Pak,” tiang nyautin
“Men niki ané sakit sirané, sira wastané?”
“Niki bapan tiang, wastané Wayan Srija. Tiang sané nanggungjawabang, Putu Sida,” saut tiang.
“Kénkén Bapan tiangé niki, Pak?” tiang matakon nyekenang.
“Puniki Pak, bapaké kena pinyungkan usus buntu sané ampun parah, arus dioperasi secepatné niki. Mangkin unduk biaya sané arus sediang Bapak petang juta, nika sampun polih potongan sawiréh Bapak nganggo kartu miskin.” Punika raos dokteré nyelasang.
Rasa runtag bayuné buin teka. Asanenga telah peluh matahé pesu tiis. Ri kala bingung, tiang inget ajak sampiné. Yén adep paling liu maan piakan duang juta. Men dija aliang kakuangané? Itunganné tuah pragat di otaké ten polih pabeneh.
“Usahakan ampun dumun Pak, yén benjang ampun polih langsung hubungin petugas administrasiné, pasti langsung operasiné.” Kentel raosné malih sambilanga nguasang.
“Pak…, Pak ten dados prasi dumun, nanging biayané tiang mutang? Tulungin ja tiang Pak, bapan tiangé ampun ten ngidang naanang.” Tiang ngenduk ngidih tulung.
“Kanggéang dumun Pak, taler ampura banget yén ten wénten jinah ten dados.” Saut dokteré laut magedi.
Semengan pesan tiang ampun numpang bis mulih ka désa. Sadurungé mulih tiang mabesen kén mémé mangda becik-becik nongosin bapa dini.
Neked di désa, tiang ka LPD nyelang jinah nganggo wala surat tanah. Tiang polih jinah limang juta. Mulih uli LPD, tiang malih ka rumah sakit makta jinah ka pegawai administrasi. Nanging sadurungé mrika tiang nengokin bapa ka kamar. Ring kamar dapetang tiang mémé suba bengong. Angkian tiangé sarasa nyat nyingakin bapan tiang suba makudung kekeh sing maangkian.
“Bapa…!!!”
Undiksha










SATUA LUBAK JENGGOT

Kacrita di desa anu ade kone anak makurenan, ane muani bagus, ane luh jegeg pesan gobanne. Ane luh sai-sai kone madagang jaja-jajaan di padiwangan umahne. Wireh ia anak luh jegeg buin tuuhne enu bajang sai liu-liu pesan anake nganggurin. Daganganne lais magetek, jajanne tan pagula katonanga manis. Petengne masi bek-bek dogen anake malali kumahne, tuting kanca, jaksa, muah pedanda kerta masi sai-sai kema tuara enceta. Nganti seret kone cicingne ngongkong, baan tuara pegat-pegat tamiune kema. Ane muani suba keweh pesan sai-sai ngenemin tamiu. Ia tusing pati maan negak, katunggkul busan-busan ngesekang cicing dogen. Mare maan negak akejep buin akejepne buin ada tamiu teka, ngongkong cicingne, ngesekang lantas ia cicing. Keto dogen gegaene peteng lemah tuara lenan. Buine ia suba selang teken para tamiune makejang. “yan pada i dewik tuara jumah, tong tara kurnan gelahe kepetenga teken tamiu. Makrana sai-sai ia mai, tuara lenan ban demen teken kurenan gelahe”. Keto kone nyet ane muani.
Sedek dina anu mapitungan kone ia ajaka ane luh, “Luh, Luh, Beli apa suba keweh pesan sai-sai ngenemin tamiu. Kene ja suba ban, mani da suba nyai madagang, meli nyen nyai arak nyang aguci, penganin tamiune! Beli bakal gediang ibane uli jumah, diarepan tamiune, apang tawang mani beli tuara jumah. Dong pasranad ia pada mani semengan mai nagen lakar nyelekang nyai. Asing teka mai baang suba arak pang nganti punyah. Yen suba makejang tamiune punyah, beli dong teka ya.
“Nah, keto ja keto”.
Kacrita jani suba nyaluk peteng, teke kone tamiune. Rame kone suba umahne ade makekedekan, ada nutur. Den len peliat ane muani, ada nundikin ane luh, ada ngejitin. Keto dogen anake tingkah malali uli sasai. Ngomong lantas ane muani teken ane luh, Luh, Luh, buin mani prayanin nyen nyakan, beli lakar luas kaalase. Apang ada ape bekelang! Masaut ane luh, “kuda wai sih beli luas?” masaut ane muani, “makapuan. Beli lakar ngalih lubak jenggot”. Nah mani lakar prayanin nyakan.
Mara keto paomongan ne muani ajake ane luh, kendel kone ade tamiune, ban buin mani ane muani tusing jumah. I dewek ngelahin lakar dini, keto kone ade keneh tamiune.
Kacrita mani semengane, pasemengan pesan kone suba lebeng nasine. Suba suud ne luh menpenang ne muani nasi, lantas ne muani mamesu nengteng kembal, nyaru-nyaru luas kaalase. Neked disuunge lantas ia ngalingkung ngelenin ambah, bedah diluanan umahe. Ditu kone ia mengkeb, ngintip anake malali kema. Suba kone keto, buin akejepne teka lantas tamiune mara adiri. Kendel pesan ules anake ento, mara dapatanga tuara ada anak lenan, sajawaning ane luh.
Mara teke beli Ketut? Mai ja menekang. Kanggoang icang dogen nemenin Beli. Kurnan icange tusing jumah, anak ia luas kaalase ngorahang ngalih lubak jenggot. Keto abet ane ngelah umahe, jeg omongine kone Luh nagih jelekanga. Masaut iluh, da beli keto semengan beli suba ngomongan ane keto-keto. Awak beli sai-sai ta mai, mani puan sing ada jalan. Ne anake malu daar! Bek-bekka kone tamiune ajak arak nganti punyah. Buin kejepne ngongkong kone cicinge. Ngomong lantas i Luh, bih kurenan icange teka, engkebang ibane beten umah! Mengkeb kone tamiune beten umah. Suba kone keto nelep kone kancane. Wawu rauh mekele? Rarisang ja munggah! Nah.
Suba pada negak, petaine kone i Luh teken mancane. Bek-bekka masi kancane aji arak nganti punyah. Suba punyah ngongkong buin cicinge. Kurnan tiange teka, kurenan tiang teka, engkebang ragane batan umahe.!
Suba kone keto rawuh lantas jaksane, masi makenah nyelekang i Luh punyahanga lantas teken i Luh, engkebanga beten umah. Tanggu duri rawuh kone Padanda Kerta, masi pakayunan Idane, patuh buka pakenehan tamiune ane teka maluan.punyahanga masi Padanda Kerta nganti lemet. Suba kone keto, teke lantas kurenan i luhe ngaba adeng pangorengan. Contreng-contrengina rain Ida Padandane, lantas wadahina keranjang abana kapeken anggone kabalih-balihan. Lubang jenggot jero! Serab laut anake menekang mara orahange ade lubak jenggot mawadah keranjang.
Asing negok anake pada kedek, ninggalin Padanda Kerta macontreng-contreng aji adeng, turimg jenggot Idane ane kamulan putih dadi selem. Jani amiug kone ortane ka gria.
Kacrita Ida Istri makayunan uninng teken lubak jenggot, lantas Ida ngenggalang kapeken, laut dapatanga Ida rakan Idane mawadah keranjang macontreng-contreng orahange lubak jenggot. Ida isteri laut ngadesem, jengah kayun Idane baan rakan Idane keto. Ngandika lantas Ida Padanda, Ida Isteri, Ida Isteri, titiang keneanga. Ketopangandikan Ida Padanda sada garo, mabriug lantas kedeke. Mawuwuh-wuwuh kimud Ida Isteri, lantas ngenggalang ngajak Ida Padanda mantuk.











“I YUYU MEWALES BUDI”

Duk ane malu ada kaceritayang Yuyu ane idup di tukade. Rikala masan panes gede tur tusing ada ujan, yeh tukade nyat, tur I Yuyu ane idup ditu ngemasin mati. Yuyu ane mati ento kepanggihin olih Ida Pedanda Sakti. Rikala ento ida Pedanda ngicenin bebayon kaping I Yuyu buin idup.
Kacerita jani yuyune ento mewali idup, kewala awakne berag tigrig, wireh tusing maan yeh tur ngamah. Wireh kapitulungin Ida Pedanda, I Yuyu berag totonan kebakta ke telaga drwen Ida Pedanda di pesraman. Kasuwen-suwen, gede suba ia I Yuyu, tur awakne mokoh.
Kaceritayang jani , rikala sasih kelima Ida Pedanda merem ring pemereman Idane. Kala Ida sedek merem saget teke I lelipi ajak I Goak. I Yuyu suba nawang teken solahe I Lelipi ajake I Goak ane jele. I Yuyu minehang, patekan ia ajake dadua sinah lakar nyangkalain Ida Pedanda. Sinah suba ia ajake dadua lakar nyegut tur nyedayang Ida Pedanda. I Yuyu mapineh ento madan bikas anak jele. Sawireh ia nagih ngematiang manusa ane ngelaksanayang kedharman.
Wireh I Yuyu merasa meutang budi teken Ida Pedanda. Ditu I Yuyu mepineh kenken carane apang nydang nulungin Ida Padanda. Sing je makelo lantas I Yuyu maan daya, tur meorahan kene. “Ih iba Lelipi ajak Goak icing suba nawang dayan iba ajak dadua. Iba lakar ngugut Ida Pedanda apang seda. Ida Pedanda anak meraga wikan, dharma, tur sakti, sinah suba nyidang cai ngematiang ajak dadua. Jani icing lakar mapitulung teken cai, sawireh cang dogen ane nawang kesaktian Ida Pedanda”. Keto I Yuyu mepajar teken I Lelipi lan I Goak nyaru-nyaru.
Disubane I Yuyu memunyi keto I Lelipi teken I Goak kaliwat demen atine, sawireh tulungine teken I Yuyu ane nawang kesaktian Ida Pedanda. Di subane keto, I Yuyu buin ngorahin I lelipi ajak I Goak . “ Yen cai ajak dadua don ngematiang Ida Pedanda, jani icing ngorahin pejalan, jani cai ajak dadua apang sida ngandong awake menek keme ke pemereman Ida Pedanda. Kapit icing ane tengebot apang nyangket di baong cai I Goak. Di subane keto,mara lantas penekang icing kepemeraman Ida. Ditu lantas icing lakar nyepit kanta Ida (baong Ida). Sawireh kesaktian Ida megenah di ulu kanta Ida. “
Jani gelisang cerita, I Yuyu suba kegandong ajaka dadua. Lantas keaba ke tongos pemereman Ida Pedanda. Rikala keaba ke tongos pemereman Ida Pedanda. Rikala ento, I Yuyu nyepit baong I Lelipi ajake I Goak kanti pegat maka dadua, laut makadadua ngemasin mati.
Sujatine Ida Pedanda Sakti anak sampun uning teken pengrauh baya totonan. Sakewala Ida Pedanda meneng. Ida mapekayunan apa ada jalane ia I Yuyu mewales budi tekening Ida Pedanda.
Keto kone laksanan ipun I Yuyu, mewales utang budi tekening Ida Pedanda. I Yuyu merasa bagia pisan, sawireh ia maan mayah utang urip tekening Ida Pedanda. Yadiastun keto,
I Yuyu sing ja matilar uling telagane Ida Pedanda. I Yuyu tetep nongos di Telagane, tur memarekang ring Ida Pedanda sane ngelarang dharma pandita. Keto suba pelaksanaan ia I Yuyu ane melah.









I EMPAS SATUA
Kocap wenten tlaga dahat ngulangunin pisan, kasub mawasta Kumudawati. Ring sisin-sisin telagane mauparengga sekancan sekar tur sami pade nedeng kembang, luir ipun sekar tunjung minakadi sekar tunjung bang, tunjung putih, tunjung biru lan sekar angsana, sekar jempiring kalih sane lian-lianan. Ring tlagane punika wenten angsa lua muani malali-lali sarwi manjus. Sane lua mawasta Ni Cankranggi sane muani mawasta I Cakrangga. Irika taler wenten empas kekalih lua muani, sane lua mawasta Ni Kecapa sane muani mawasta I Durbudi. Riantukan sampun sue pisan I angsa sareng I empas ring tlagane punika, raris makakalih ipun punika sampun rumaket pisan makekasihan lan ulung tinulung, beriak-beriuk, salunglung sabayantaka.
Kasuen-suen rauh reke masan panes ngentak, toyan tlage Kumudawati sane pecakne ebek tur ening, sane mangkin sampun ngancan nyat, tambis-tambis asat utawi tuh. Duaning asapunika, I angsa lua muani merasa kekewehan raris ipun mamanah jaga matinggal saking irika, matulak kagenahnyane riin. Duk punika semunnyane sedih, santukan ipun irika angen ring sawitrannya i empas sane jagi katinggal. Irika raris I angsa muani masesambatan tur ngorahang kapining i empas makakalih. “ uduh cai nyai empas ajak dadua, beli ngidih tekening cai nyai apanga melah-melah dini, wireh beli lan Ni Cakranggi lakar ngalain anake buka cai nyai mulih ka Desan beline imalu ka Gunung Imawan ngungsi tlaga Manasar ane yehne ening pesan tur tusing taen asat apitui masan panes ngentak, wireh jani masan panes tamis lakar nyat tlagane dini.” Asapunika baos ipun i angsa.
Wiakti engsek kayun ipun i empas lua muani mirage piorah i angsa, solah ipun amelaskayun, matedoh ipun ring buntut angsane raris mabaos daat banban. “Aduh, minab lega pesan keneh beline luas, ngalahin tiang dini padaduanan. Apa puaran tiange jani, sinah tiang lakar mati makenta. Buina yan kene pidabdabe, minab tuara saja keneh beline makekasihan ngajak titiang. Las beli ngalahin titiang kasengsaran. Nah yan sujati makekasihan, jele kalawan melah jalan alih bareng-bareng. Cendek tiang milu nutug beli ngalih tongose ane madan melah.” Asapunika baos ipun I empas.
Sangkaning kapiwelasannyane I angsa miragi baosnyane I empas raris nglantur mabaos I angsa. “ Nah yan abuka keto ne ada baan beli naya upaya melah. Ne kayu atugel tekekang nyanggem ditengahne ajak dadua, sabilang tanggu beli tekening Ni Cakranggi ane lakar nyanggah. Kewala ade pabesen beli kapining cai nyai ajak dadua, selantang-lantang jalan, eda pesan cai nyai mamunyi japitui ada anak matakon, ada anak nyacad utawi mariceda cai nyai, eda sautina. Ingetang pesan pabesen beline, eda pesan cai nyai linyok utawi ima teken pangarah beline. Wireh yan cai nyai ima sing urungan cai nyai lakar ngemasin mati, mawastu tan prasida amun pangaptine.”
Dening aspapunika, lega pesan manah ipun I empas tur gelis nyanggem kayune. Sabilang tanggu taler ka sanggah antuk ipun angsa lua muani laut kakeberang beneng kangin. Pakeberipun sada alon nglintangin pangkung, grembengan muah gunung sane tegeh-tegeh.
Gelisang satua, pakeber ipun angsa ngeberang empas ngungkulin alas Wirajenggala, irika wenten asu kakalih lua muani masayuban ring sor tarune. Sane lua mawasta Ni Angsing sane muani mawasta I Angsang. Ipun sareng kalih praya ngerereh teda, nanging sue nenten polih punapa punapi. Kabetek antuk layah kalih bedak ipun, raris nyongkok ipun sinambi manyonyoin pianak ipume sane kantun malit. Kala punika Ni Angsing makite nulengek ka ambarane, kakantenang wenten angsa ngeberang empas ngaja kanginang. Ni angsing tangkejut raris mapiorah ring muanin ipun “ Ih beli Angsang, tinggalin ja baduur ada empas kakeberang baan angsa, kije mirib lakar abane ?” I Angsang raris nyaurin “ Sing je buka munyin nyaine, dije ada perah empas kakeberang baan angsa. Ento tuara ja empas, tatwinnyane tain sampi tuh ane umahin bekutis, sawireh panak bekutise ento tuah amah-amahan panak angsa.”
Wawu asapunika I empas sareng kalih mirage dewek ipun kasengguh tain sampi tuh, kenginan metu brangtinyane tur gregetan raris enggang bungut ipun jagi nyaurin mawastu ulung mabriuk makakalih ring tegale dangsah, ngraris padem.
Risepadem I empas makakalih I Angsang kalih Ni Angsing lega pesan manh ipun makamiwah pianak-pianak ipun duaning mapikolih taledaan becik marupa empas. Nanging I angsa lua muani makakalih kalintang sedih tur masemu angen apan sawitrannyane tan pisan satia ring semaya mawastu ngemasin padem. Tumuli raris I angsa nglanturang pakebernyane ngalerang sada bulus dening jengah ipune.









PRABHU WATUGUNUNG
Wenten katuturan satua Ida Sang Hyang Prabhu nyakrawerti ring panegara Gilingwesi. Pesengan Idane sampun kaloktah ring jagate inggih punika Prabhu Watugunung. Ida Sang Prabu madua istri kalih. Makekalih prameswarin idane punika dahating ayu angayang-ayang, tan wenten nyamen pada ring jagatpadane rauhing ke swargaloka. Kadirasayang para widyadarine ring swarga kasor olih kalistuayuan rabin idane. Sane kapertama mapesengan dewi Sinta, sane kaping kalih mapesengan Dewi Landep. Ida Sang Prabu wiakti dahating mawisesa. Wadua kalih parajanane ring wawidangan Gilingwesi dahating sumuyug bakti. Ida Sang Prabu madue Putra 27 diri, samaliha makasami luwih-luwih. Pesengan putrane sami inggih punika : Ukir, Kulantir, Tolu, Gumbreg, Wariga, Warigadean, Julungwangi, Sungsan, Dunggulan, Kuningan, Langkir, Medangsia, pujut, Pahang, Krulut, merakih, tambir, medangkungan, Matal, Uye, Menail, Prangbakat, Bala, Ugu, Wayang, Klawu miwah Dukut. Makasami putrane punika embas mabiang asiki inggih punika Dewi Sinta.
Kacerita sane mangkin risedek sada kala, wiakti nenten keni antuk ngewilangin napi minab sane kirang, pinangkan kawone rauh. Panegara Gilingwesi kadurmanggalan lan kewisianan. Para waduane sami kasengsaran, belabar agung nyabran rahina, linuh magejeran nenten papegatan. Sasihe sampun nyalah masa, panese ngentak-entak, yadiastun sampun masaning sabeh. Kasuen-suen jagat Gilingwesi nyangsan sayah. Asing katinandur nenten wenten mupu, asing katumbas sarwa mael, sapanagara Gilingwesi kabiaparan. Duk punika, katah pisan cihna lan ceciren kawone. Bintang kukuse nyenter nyantos das rahina ring ambarane.
Ida Sang Prabu Watugunung wiakti kepuhan pikayunane ngaksi panjak idane kasengsaran. Nganinin parindikan punika raris Ida Sang zprabu mikayunin saha migumang ring bale paseban sareng para pepatih kalih bahudanda tanda Mantri sami. Kacihnayang panegara Gilingwesi uug, janten taler kaprabonann Ida Sang Prabu watugunung pacang runtuh. Riwus pasebane pupt, Ida Sang Prabu wiakti nenten prasida ngamolihang winaya sane becik. Duaning asapunika raris Ida Sang Prabu ngenikain pramesuarine, Ida Dewi sinta. Ida Sang Prabu mapikayun pacang nglilayang pikayun sareng rabine ring bale-balean sane sampun kacemawis. Maledang-ledang muponin karasmin. Dewi sinta nenten purun tulak, ngaturang ayah satya brata alaki rabi. Sapunika taler Dewi Landep, nenten purun tulak , epot ngaturnag ayah ring Ida Sang Prabu Watugunung.
Ritatkala Ida Sang Prabu Watugunung makolem ring bale-balean, gelung kaprabonane sampun kagenahang. Duk punika Ida dewi Sinta polih nyaksinin prabun Ida Sang Prabu. Pramangkin makesyab Ida dewi Sinta duaning wenten kanin rahat pisan lan kantun biketnyane. Riantukan kawentenane asapunika, Ida Dewi Sinta murungnang raga mapitaken, ”Napi sane ngawinang prabun I Ratu Biket sekadi piniki?” Ida Sang Prabu Watugunung parama ledang nyawis lan nguningayang parindikan Idane. Kabaos, sadaweg Ida Sang Prabu kantun slit, Ida wantah anak alit sane kalintang kual. Sangkaning kakualan Idane punika, sadaweg biangne kepuhan antuk panes turmaning raris Ida Sang Prabu Watugunung alit macara, kandugi biangne duka. Ida Sang Prabu watugunung raris kagetok antuk muncuk siut ajengane kandugi ngamedalang rah akueh. Riantukan asapunika, anake alit raris asa, raris matilar, nilarin genah biangne. Ngutang-ngutang lampah saparan-paran lakune.
Ri wawu asapunika Ida Sang Prabu Watugunung macarita, dahating tengkejut Dewi Sinta mirengang daging caritan Ida Sang Prabu Watugunung. Blegbegan engsek pikayune abosbos. Raris Dewi Sinta eling ring kawentenane duka sane riin, wiakti Dewi sinta polih sahasa ngetok prabun okane antuk siut turmaning okane ical nenten prasida katutan rauh mangkin. Indike punika manut pisan sekadi sane kaceritayang olih Ida Sang Prabu. Rasa sedih tan amat-amat, agung dosa tan sinipi, yening kapikayun-kayunin nyangsan-nyangsan nuke ulun angen. Marisesel raga, dados anak istri kanggen rabi antuk ianak. Nganinin pariindikana punika, raris Dewi sinta ngricikang naya upaya, mangda prasida mapalasan tur nenten malih kawawa dados istrin sang Prabu Watugunung.
Santukan Ida Sang Prabu Watugunung miarsayang kawentenane sekadi sepi abosbos, punika awinan Ida mataken ”Adi-adi Dewi Sinta mas jiwatman beline, napi sane mawinan I Dewa meneng?”.
Ida Dewi Sinta nenten kirang naya nyawis petaken Ida Sang Prabu. Kawiaktian ipun sane wenten ring pikayunan Ida nenten sios ida wiakti angob ring kaagungan kalih kawiswsan Ida Sang Prabu. Sakewanten sekadi atur Ida Dewi Sinta, Ida Sang Prabu Watugunung yadiastun wirya sakti, durung prasida ngasorang suargane tur durung molihang rabi widiadari saking suargan. Manut ring pikayunan Ida Dewi Sinta, yaning Ida Sang Prabu madik widiadari saking suargan, janten pacang wenten yuda, Ida sang Prabu pacang kaon, tur pastika sampun Ida Sang Prabu Watugunung sane pacang ngewawa raganidane pacang newata. Punika anggen ida jalaran mapasahan sareng ida Sang Prabu Watugunung.
Wawu mirengang atur dewi sinta sekadi asapunika, raris Ida Sang Prabu Watugunung pisereng kayune pacang ngalap istri widiadari ring suarga. Ida raris nitahang para pepatih, punggawa, bala prajurit sami mangda digelis metaki-taki pacang memadik utawi yan nenten kaarsa lan kaicen pacang kagebug suralayane punika.
Ring suralaya, Ida Bhatara Siwa riwau uning indik Ida sang Prabu pacang ngebug suargane, raris ngawentenang peparuman, tur mastikayang wiweka sane kagelarang anggen ngasorang PrabuGilingwesi ritatkala nincap nglurug suargan. Para dewata akehan sane nenten rumasa prasida ngarepin patangkap kalih kawisesan Prabu Gilingwesi, yening nenten Ida sang Hyang Wisnu arepang.
Antuk punika daging paringkes bebaosane ring Suralaya, Ida Bhatara Siwa ngutus Sang Hyang Narada nangkilin Ida Bhatara Wisnu. Turmaning Ida Bhatara Wisnu sumanggup. Ritatkala rahina Redite Kliwon watugunung Bhatara Wisnu mapamit saking kadewataan kairing olih para wadua prajurit Idane ngarepang yuda, magpag sapengerauh Prabu watugunung. Wiakti sang manggalaning yuda kalihsampun mapadu ajeng ring palagan. Santukan rumasa Sang Prabu Watugunung nenten prasida ngasorang Bhatara Wisnu, punika sane mawinan sang Prabu watugunung nunas mangdane yuda ring palaga kaurungang lan kagentosin antuk yudautama sastra paraga, mapalemah antuk nebusin cecimpedan. Yening singgih Bhatara Wisnu prasida nebag, Sang Prabu nangken kaon tur prasida kasedayang. Asapunika taler, yening Bhatara Wisnu nenten prasida nebag daging cacimpedan Sang Prabu Watugunung, para dewata ring Suralaya patut pranata tur nyukserahang widiadari makasami pacang kaanggen rabi olih Sang Prabu watugunung.
Ida Bhatara Wisnu sang sampun nibia caksu, uning ring kahana atika, wartamana, nagata, punapi malih wantah marupa tebag-tebagan, wiakti kengin nagingin pinunas prabu Watugunung. Riantukan asapunika, kadi kadroponan Sang Prabu Watugunung ngamedalang cecimpedan sekadi puniki : ”Wenten punyan-punyanan alit turmaning lemet sakewanten mawoh mageng, sakewanten taler wenten punyan-punyanan mageng mawoh malit, napike punike ?”.
Cecimpedan punika digelis raris kacawis olih Ida Bhatara Wisnu, sekadi rumasa tan kahanan pakewuh. Sane kabawos punyan-punyanan malit tur lemet nanging mawoh ageng punika wantah sumangka. Samaliha punyan-punyanan mageng mawoh ,alit boya wenten sios wit bingin. Santukan sampun tiling panyawis Ida Bhatara Wisnu, Sang Prabu watugunung waluya togog lolohin nenten prasida ngandika, rumasa ring raga sampun kaon. Ida Bhatara Wisnu sahasa ngejuk Sang Prabu Watugunung turmaning kabayang-bayang lan kapantig-pantigang raris ring rahina soma umanis Sang Prabu Watugunung seda. Rahina sedan Sang Prabu Watugunung kawastanin sadung Watang.
Benjang semengne rahina anggara pahing, layon Sang Prabi Watugunung kapai-paid olih Dewa Lumanglang, duaning asapunika rahina inucap kawastanin rahina pai-paidan. Ring rahina buda pon rauh Sang Budha, Prabu Watugunung kauripang, sakewanten wantah kadauh, santukan kasedayang malih olih Ida Bhatara Wisnu. Rikala rahina sukra kliwon, Ida bhatara Siwa uning ring sedan Ida sang Prabu Watugunung, raris kauripang. Ri ayate Ida Bhatara Wisnu jagi nyedayang Prabu Watugunung, raris katambakin olih Ida Bhatara Siwa. Nenten kalugra malih nyedayang.
”uduh cening sang Hyang Wisnu, ede buin cening niwakang danda pati, apang ada kanggon satua di mercepada” asapunika pangandika Ida Bhatara Siwa.
”singgih Ratu Bhatara palungguning dewata. Prabu Watugunung wiakti agung dosan ipune. Meme anggenipun kurenan. Boya ke punikapratiwimba kaon?” Bhatara Wisnu sekadi purun nulak baos Ida Bhatara Siwa.
”Beneh cara atur ceninge. Bapa negesang ane jani. Buin pidan je, tusing pesan dadi pianak nganten ajak rerame. Ila-ila dahat, apan ento ngeletehang gumi, memurug sesanan panumadian” teges pangandikan Ida Bhatara Siwa.
Bhatara Wisnu kandugi mastu Sang Watugunung : ”Ih iba Watugunung, baan gede dosan ibane, nira wastu iba. Jaksumat, apang nganem bulan iba ulung.” Prabu Watugunung pramania raris matur ”Singgih Ratu Bhatara titiang ngiring wacanan druene. Yening dados titiang mangda ulung ring segara, mangdane jagate panes, punika ngawinan titiang nenten kadinginan. Pradene titiang labuh ring lemah sane tuh utawi pategalan, magda wenten sbeh ring jagate, punika ngawinan titiang nenten kepanesan.”
Pinunas Prabu Watugunung kadagingin. Panumayane punika sane ngawinan satunggil nganem sasih sang Watugunung runtuh, taler ngawinang watek wukune urip sami para dewata somia. Bhatara Siwa kerta nugraha, wukune sami kaurip nyabran rahina redite. Ngawit saking rahina redite wenten pawilangan wuku tigang dasa. Sangkaning pinunas Sang Hyang Narada majeng ring Bhatara Siwa, raris Bhatara Wisnu tedun ngawatara, ngeraksa jagate sami. Punika sane mawinan jagate saha dagingipun mawali becik sekadikawiaktiannyane sane sampun-sampun. Arsan Bhatara sane katinutin. Sang Hyang Siwa sane ngawinang punika sami.

8 komentar:

  1. banyuk juga pupulan cerpennya.. salam kenal. ^_^

    BalasHapus
  2. bli pny satua embas sang gatotkaca? hub sy d fb ya widya nesha

    BalasHapus
  3. Blog yg sederhana tapi amat bagus buat nambah pengetahuan!
    Salam kenal dari Gede Sitdown (facebook.com/gede.sitdownt / twitter.com/gede71 ) maaf numpang jalan-jalan.

    BalasHapus
  4. bli punya cerpen tentang kasih sayang ibu? jika ada tolong add line saya ni idnya: ketutbaguszl

    BalasHapus
  5. Suksma cerpennya sangat membantu🙏

    BalasHapus
  6. Wenten ringkasan satua Bawak bajang bunga??

    BalasHapus